เสทโมจนกถาวณฺณนา
๖๗๙. สุณตํ ปฏุภาวกรา วินยวินิจฺฉเย ปญฺญาโกสลฺลสาธิกา ตโตเยว วรา อุตฺตมาฯ เสทโมจนคาถาโยติ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ, สาสนปจฺจตฺถิกานญฺจ วิสฺสชฺเชตุมสกฺกุเณยฺยภาเวน จินฺตยนฺตสฺส ขินฺนสรีรา เสเท โมเจนฺตีติ เสทโมจนาฯ อตฺถานุคตปญฺหา อุปาลิตฺเถเรน ฐปิตา ปญฺหคาถาโย, ตปฺปฏิพทฺธา วิสฺสชฺชนคาถาโย จ อิโต ปรํ วกฺขามีติ โยชนาฯ
๖๘๑. กพนฺธํ นาม อสีสํ อุรสิ ชาตอกฺขิมุขสรีรํฯ ยถาห – ‘‘อสีสกํ กพนฺธํ, ยสฺส อุเร อกฺขีนิ เจว มุขญฺจ โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. ๔๗๙)ฯ มุเขน กรณภูเตนฯ กตฺวาติ เสวิตฺวาฯ
๖๘๒. ตสฺส ภิกฺขุโน กถํ ปาราชิโก สิยา ปาราชิกธมฺโม กถํ สิยาฯ
๖๘๔. กิญฺจีติ ปาทํ วา ปาทารหํ วา ปรสนฺตกํฯ ปรญฺจ น สมาทเปติ ‘‘อมุกสฺส อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหราหี’’ติ ปรํ น อาณาเปยฺยฯ
๖๘๕. ปรสฺส กิญฺจิ นาทิยนฺโตติ สมฺพนฺโธฯ อาณตฺติญฺจาติ จ-สทฺเทน สํวิธานํ, สงฺเกตญฺจ สงฺคณฺหาติฯ
๖๘๖. ครุกํ ภณฺฑนฺติ ปาทคฺฆนกภาเวน ครุภณฺฑํฯ ‘‘ปริกฺขาร’’นฺติ เอตสฺส วิเสสนํฯ ปรสฺส ปริกฺขารนฺติ ปรสนฺตกํ ยํ กิญฺจิ ปริกฺขารํฯ
๖๙๒. มนุสฺสุตฺตริเก ธมฺเมติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมวิสเยฯ กติกํ กตฺวานาติ ‘‘เอวํ นิสินฺเน เอวํ ฐิเต เอวํ คมเน อตฺถํ สมฺภาวนาธิปฺปาโยติ ‘‘อรหา’’ติ คเหตฺวา มหาสมฺภาวนํ กโรตีติ อธิปฺปาโย หุตฺวาฯ อติกฺกมติ เจติ ตถา กตํ กติกํ อติกฺกมติ เจ, ตถารูปํ นิสชฺชํ วา ฐานํ วา คมนํ วา กโรตีติ อตฺโถฯ จุโตติ
๖๙๓. เอกวตฺถุกา กถํ ภเวยฺยุนฺติ โยชนาฯ
๖๙๔. อิตฺถิยาติ เอกิสฺสา อิตฺถิยาฯ ปฏิปชฺชนฺโตติ เอกกฺขเณ อญฺเญน ปุริเสน วุตฺตสาสนํ วตฺวา, อิมินา จ ‘‘ปฏิคฺคณฺหาติ, วีมํสตี’’ติ องฺคทฺวยสฺส ปุริมสิทฺธตํ ทีเปติ อิมสฺส ปจฺจาหรณกตญฺจฯ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตฺวา ทุฏฺฐุลฺลํ วตฺวา อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภณนฺโตฯ
๖๙๕. ยถาวุตฺตํ วตฺตํ อจริตฺวาติ ภควตา วุตฺตํ ปริวาสาทิวตฺตํ อจริตฺวาฯ
๖๙๖. ภิกฺขุนีหิ อสาธารณสิกฺขาปทตฺตา อาห ‘‘นตฺถิ สงฺฆาทิเสสตา’’ติฯ
๖๙๗. เยน กุทฺโธ ปสํสิโตติ เอตฺถ ‘‘นินฺทิโต จา’’ติ เสโสฯ
๖๙๘. ติตฺถิยานํ วณฺณมฺหิ ภญฺญมาเน โย กุชฺฌติ, โส อาราธโกติ โยชนา, ปริโตสิโต ปสํสิโตติ อธิปฺปาโยฯ ติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมิํ สาสเน ปพฺพชฺชํ ลภิตฺวา ติตฺถิยานํ วณฺณสฺมิํ ภญฺญมาเน สุตฺวา สเจ กุปฺปติ อนตฺตมนํ กโรติ, อาราธโก สงฺฆาราธโก สงฺฆํ ปริโตเสนฺโต โหติ, สมฺพุทฺธสฺส วณฺณสฺมิํ ภญฺญมาเน ยทิ กุชฺฌติ, นินฺทิโตติ โยชนาฯ เอตฺถ สมฺพุทฺธสฺสาติ อุปลกฺขณํฯ
๗๐๑. คเหตฺวาติ
๗๕๑. ‘‘น รตฺตจิตฺโต’’ติอาทินา ปุริมานํ ติณฺณํ ปาราชิกานํ วีติกฺกมจิตฺตุปฺปาทมตฺตสฺสาปิ อภาวํ ทีเปติฯ มรณายาติ เอตฺถ ‘‘มนุสฺสชาติกสฺสา’’ติ อิทํ ปาราชิกปกรณโตว ลพฺภติฯ ตสฺสาติ กิญฺจิ เทนฺตสฺสฯ ตนฺติ ตถา ทียมานํฯ
๗๕๒. ‘‘ปราชโย’’ติ
๗๕๓. อทฺธโยชเน ยํ ติณฺณํ จีวรานํ อญฺญตรํ เอกํ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวานาติ โยชนาฯ
๗๕๔. สุปฺปติฏฺฐิตนิคฺโรธสทิเส รุกฺขมูลเก ติจีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อทฺธโยชเน อรุณํ อุฏฺฐาเปนฺตสฺสาติ โยชนาฯ
๗๕๕. กายิกา นานาวตฺถุกาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ กถํ ผุเสติ โยชนาฯ
๗๕๗. วาจสิกา น กายิกา นานาวตฺถุกาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ กถํ ผุเสติ โยชนาฯ
๗๕๘. วินยนสตฺเถติ วินยปิฏเกฯ ตสฺส ภิกฺขุสฺสฯ
๗๕๙. ‘‘อิตฺถิยา’’ติอาทีสุ สหตฺเถ กรณวจนํฯ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา ปณฺฑเกน วา นิมิตฺตเก เมถุนํ น เสวนฺโต น ปฏิเสวนฺโต เมถุนปจฺจยา จุโตติ โยชนาฯ
๗๖๐. กายสํสคฺโคเยว กายสํสคฺคตา, ตํ อาปนฺนาฯ อฏฺฐวตฺถุกํ เฉชฺชนฺติ เอวํนามกํ ปาราชิกํฯ
๗๖๒. สมเย ปิฏฺฐิสญฺญิเตติ คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสสฺส ปฐมทิวสโต ยาว เหมนฺตสฺส ปฐมทิวโส, เอตฺถนฺตเร สตฺตมาสมตฺเต ปิฏฺฐิสญฺญิเต สมเยฯ ‘‘มาตุยาปิ จา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘มาตรมฺปิ จา’’ติ วุตฺตํฯ โสเยว วา ปาโฐฯ
๗๖๔. ‘‘อวสฺสุตหตฺถโต หิ ปิณฺฑํ คเหตฺวา’’ติ อิมินา สงฺฆาทิเสสสฺส วตฺถุมาห, ลสุณนฺติ มนุสฺสมํสนฺติ ถุลฺลจฺจยวตฺถุํ, อกปฺปมญฺญนฺติ ทุกฺกฏวตฺถุํฯ อกปฺปมญฺญนฺติ เอตฺถ ‘‘มํส’’นฺติ เสโสฯ ‘‘สพฺเพ เอกโต’’ติ ปทจฺเฉโทฯ เอกโตติ เอตฺถ ‘‘มทฺทิตฺวา’’ติ เสโส, อกปฺปิยมํเสหิ สทฺธิํ เอกโต มทฺทิตฺวา ขาทตีติ อตฺโถฯ สพฺพเมตํ ‘‘คเหตฺวา, มทฺทิตฺวา, ขาทตี’’ติ กิริยานํ กมฺมวจนํฯ มนุสฺสมํสญฺจาติ เอตฺถ จ-สทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ โหติฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุนิยาฯ สงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยทุกฺกฏปาฏิเทสนียถุลฺลจฺจยานิ เอกกฺขเณ โหนฺติฯ
๗๖๕. ‘‘ปุคฺคโล เอโก’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ทฺเวปิ จ ปุณฺณวสฺสาติ ปริปุณฺณวีสติวสฺสา จ ทฺเว สามเณราฯ เอกาว เตสํ ปน กมฺมวาจาติ เตสํ อุภินฺนํ สามเณรานํ เอเกน อาจริเยน เอกาว อุปสมฺปทกมฺมวาจา กตาฯ เอกสฺสาติ เอกสฺสาปิ สามเณรสฺสฯ กมฺมนฺติ อุปสมฺปทกมฺมํฯ น รูหเตติ น สมฺปชฺชติ, กิเมตฺถ การณํ, วท ภทฺทมุขาติ อธิปฺปาโยฯ
๗๖๖. มหิทฺธิเกสูติ ทฺวีสุ สามเณเรสุฯ สเจ ปน เอโก เกสคฺคมตฺตมฺปิ อากาสโค อากาสฏฺโฐ โหติ กมฺมํ เนว รูหติ เนว สมฺปชฺชติ, ภูมิคตสฺส รูหตีติ โยชนาฯ
๗๖๗. อิทฺธิยา อากาเส ฐิเตน สงฺเฆน ภูมิคตสฺส สามเณรสฺส อุปสมฺปทกมฺมํ น กาตพฺพํฯ ยทิ กโรติ, กุปฺปตีติ โยชนาฯ อิทญฺจ สพฺพกมฺมานํ สาธารณลกฺขณํฯ ยถาห – ‘‘สงฺเฆนาปิ อากาเส นิสีทิตฺวา ภูมิคตสฺส กมฺมํ น กาตพฺพํฯ สเจ กโรติ, กุปฺปตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. ๔๘๑)ฯ
๗๖๘. วตฺถํ กปฺปกตญฺจ น โหติ, รตฺตญฺจ น โหติ, เกสกมฺพลาทิ อกปฺปิยญฺจ โหติ, นิวตฺถสฺส ปนาปตฺติ ตํ ปน นิวตฺถสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติ โหติฯ อนาปตฺติ กถํ สิยา, วท ภทฺทมุขาติ โยชนาฯ
๗๖๙. เอตฺถ เอตสฺมิํ อกปฺปิยวตฺถุธารเณ ตนฺนิมิตฺตํฯ อจฺฉินฺนจีวรสฺส ภิกฺขุโน อนาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ ‘‘กิญฺจิปี’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ สมตฺเถติฯ อสฺส อจฺฉินฺนจีวรสฺส
๗๗๐. กุโตปิ จ ปุริสสฺส หตฺถโต โภชนสฺส กิญฺจิ น คณฺหติ, โภชนโต กิญฺจิปิ สยมฺปิ กสฺสจิ ปุริสสฺส น เทติ, ตถาปิ ครุกํ วชฺชํ สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ อุเปติ อาปชฺชติ, ตํ กถมาปชฺชติ, ตฺวํ ยทิ วินเย กุสโล อสิ, เม มยฺหํ วท เอตํ การณํ กเถหีติ โยชนาฯ หเวติ นิปาตมตฺตํฯ
๗๗๑. ยา ปน ภิกฺขุนี อญฺญาย ภิกฺขุนิยา ‘‘อิงฺฆ, อยฺเย, ยํ เต เอโส ปุริสปุคฺคโล เทติ ขาทนียํ วา’’ติอาทินา (ปาจิ. ๗๐๕) สงฺฆาทิเสสมาติกาย วุตฺตนเยน อุยฺโยชิตา อวสฺสุตมฺหา ปุริสปุคฺคลา ยํ กิญฺจิ โภชนํ อาทาย ปฏิคฺคเหตฺวา ธีรา วินยธรา ปณฺฑิตา สงฺฆาทิเสสํ กถยนฺติ ตสฺสา อุยฺโยชิตาย โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสสํ วทนฺตีติ โยชนาฯ ยถาห – ‘‘ตสฺสา หิ โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสโส โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. ๔๘๑)ฯ
๗๗๒. ตํ กถํ ยทิ พุชฺฌสิ ชานาสิ, สาธุกํ พฺรูหิ กเถหีติ โยชนาฯ
๗๗๓. นิเสวิเตติ ตาย อุยฺโยชิตาย ภิกฺขุนิยา ตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถโต ปฏิคฺคหิเต ตสฺมิํ ทนฺตโปเน ปริภุตฺเต อุยฺโยชิกา ลหุวชฺชํ อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ
๗๗๕. ‘‘อุกฺขิตฺตโก’’ติ อิมินา อาปตฺติวชฺชมาหฯ ยถาห – ‘‘เตน หิ สทฺธิํ วินยกมฺมํ นตฺถิ, ตสฺมา โส สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทนฺโต วชฺชํ น ผุสตี’’ติฯ
๗๗๖. สปฺปาณปฺปาณชนฺติ สปฺปาณเก จ อปฺปาณเก จ ชาตํฯ เนว ชงฺคมนฺติ ปาเทหิ ภูมิยํ เนว จรนฺตํฯ น วิหงฺคมนฺติ อากาเส ปกฺขํ ปสาเรตฺวา น จรนฺตํฯ ทฺวิชนฺติ ทฺวีหิ ปจฺจเยหิ, ทฺวิกฺขตฺตุํ วา ชาตตฺตา ทฺวิชํฯ กนฺตนฺติ มโนหรํฯ อกนฺตนฺติ อมโนหรํฯ
๗๗๗. สปฺปาณโช ทฺวีเหว ปจฺจเยหิ ชาตตฺตา ‘‘ทฺวิโช’’ติ มโตติ โยชนาฯ
๗๗๘. ‘‘วินเย’’ติอาทิคาถา วณฺณิตตฺถาเยวฯ
อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา
เสทโมจนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ