๖. ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค
๑. สุตฺตนฺตภาชนียํ
๒๒๕. อวิชฺชาปจฺจยา
๒๒๖. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ทุกฺเข อญฺญาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตเม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา? ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโร, กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโรฯ
ตตฺถ กตโม ปุญฺญาภิสงฺขาโร? กุสลา เจตนา กามาวจรา รูปาวจรา ทานมยา สีลมยา ภาวนามยา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปุญฺญาภิสงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตโม อปุญฺญาภิสงฺขาโร? อกุสลา เจตนา กามาวจรา
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม กายสงฺขาโร? กายสญฺเจตนา กายสงฺขาโร, วจีสญฺเจตนา วจีสงฺขาโร, มโนสญฺเจตนา จิตฺตสงฺขาโรฯ อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’’ฯ
๒๒๗. ตตฺถ
๒๒๘. ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’
๒๒๙. ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ’’ฯ
๒๓๐. ตตฺถ กตโม สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส? จกฺขุสมฺผสฺโส โสตสมฺผสฺโส ฆานสมฺผสฺโส ชิวฺหาสมฺผสฺโส กายสมฺผสฺโส มโนสมฺผสฺโส – อยํ วุจฺจติ ‘‘สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
๒๓๑. ตตฺถ
๒๓๒. ตตฺถ
๒๓๓. ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ? กามุปาทานํ, ทิฏฺฐุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ’’ฯ
๒๓๔. ตตฺถ กตโม อุปาทานปจฺจยา ภโว? ภโว ทุวิเธน
ตตฺถ กตโม อุปปตฺติภโว? กามภโว, รูปภโว, อรูปภโว, สญฺญาภโว, อสญฺญาภโว, เนวสญฺญานาสญฺญาภโว, เอกโวการภโว, จตุโวการภโว, ปญฺจโวการภโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปปตฺติภโว’’ฯ อิติ อยญฺจ กมฺมภโว, อยญฺจ อุปปตฺติภโวฯ อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปาทานปจฺจยา ภโว’’ฯ
๒๓๕. ตตฺถ
๒๓๖. ตตฺถ กตมํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ? อตฺถิ ชรา, อตฺถิ มรณํฯ ตตฺถ กตมา ชรา? ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก – อยํ วุจฺจติ ‘‘ชรา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ มรณํ? ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา ตมฺหา สตฺตนิกายา จุติ จวนตา เภโท อนฺตรธานํ มจฺจุ มรณํ กาลกิริยา
๒๓๗. ตตฺถ
๒๓๘. ตตฺถ กตโม ปริเทโว? ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส
๒๓๙. ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ? ยํ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ทุกฺขํ’’ฯ
๒๔๐. ตตฺถ
๒๔๑. ตตฺถ กตโม อุปายาโส? ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, ทิฏฺฐิพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส อายาโส อุปายาโส อายาสิตตฺตํ อุปายาสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปายาโส’’ฯ
๒๔๒. เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ, เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สงฺคติ โหติ, สมาคโม โหติ, สโมธานํ โหติ, ปาตุภาโว โหติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
สุตฺตนฺตภาชนียํฯ
๒. อภิธมฺมภาชนียํ
๑. ปจฺจยจตุกฺกํ
๒๔๓. อวิชฺชาปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
ปจฺจยจตุกฺกํฯ
๒. เหตุจตุกฺกํ
๒๔๔. อวิชฺชาปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณเหตุกํ, นามปจฺจยา ผสฺโส นามเหตุโก, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ ตณฺหาเหตุกํ; อุปาทานปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามรูปเหตุกํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ ตณฺหาเหตุกํ; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
เหตุจตุกฺกํฯ
๓. สมฺปยุตฺตจตุกฺกํ
๒๔๕. อวิชฺชาปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ
อวิชฺชาปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ นามํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสสมฺปยุตฺตา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาสมฺปยุตฺตา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อุปาทานสมฺปยุตฺตํ; อุปาทานปจฺจยา
สมฺปยุตฺตจตุกฺกํฯ
๔. อญฺญมญฺญจตุกฺกํ
๒๔๖. อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ
อวิชฺชาปจฺจยา
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
อญฺญมญฺญจตุกฺกํฯ
มาติกา
๒๔๗. สงฺขารปจฺจยา อวิชฺชา…เป.… วิญฺญาณปจฺจยา อวิชฺชา…เป.… นามปจฺจยา
มาติกาฯ
๕. ปจฺจยจตุกฺกํ
๒๔๘. กตเม
๒๔๙. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ? ยา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ
ตตฺถ กตโม อุปาทานปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อุปาทานํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปาทานปจฺจยา ภโว’’ฯ
ตตฺถ กตมา ภวปจฺจยา ชาติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชาติ สญฺชาติ นิพฺพตฺติ อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘ภวปจฺจยา ชาติ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ? อตฺถิ ชรา, อตฺถิ มรณํฯ ตตฺถ กตมา ชรา? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชรา ชีรณตา อายุโน สํหานิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ชรา’’ฯ ตตฺถ กตมํ มรณํ? โย เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘มรณํ’’ฯ อิติ อยญฺจ ชรา, อิทญฺจ มรณํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณํ’’ฯ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
๒๕๐. ตสฺมิํ
๒๕๑. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ’’ฯ
นามปจฺจยา ผสฺโสติฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? ฐเปตฺวา ผสฺสํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม นามปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ผสฺโส’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ
๒๕๓. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ
นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ
ตตฺถ
๒๕๔. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๒๕๕. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ
นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
ปจฺจยจตุกฺกํฯ
๖. เหตุจตุกฺกํ
๒๕๖. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณเหตุกํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามเหตุกํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ ตณฺหาเหตุกํ; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํ
๒๕๗. ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณเหตุกํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณเหตุกํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามเหตุกํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามเหตุกํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา’’ฯ
ตตฺถ กตมา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา? โย ราโค สาราโค…เป.… จิตฺตสฺส สาราโค – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา
๒๕๘. ตสฺมิํ
๒๕๙. ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณเหตุกํ
นามปจฺจยา ผสฺโส นามเหตุโกติฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? ฐเปตฺวา ผสฺสํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม นามปจฺจยา ผสฺโส นามเหตุโก? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ผสฺโส นามเหตุโก’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๖๐. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ, นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามรูปเหตุกํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา, เวทนาปจฺจยา
๒๖๑. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ’’ฯ
นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามรูปเหตุกนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามรูปเหตุกํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามรูปเหตุกํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๖๒. ตสฺมิํ
๒๖๓. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาเหตุโก’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณเหตุกํ’’ฯ
นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามรูปเหตุกนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามรูปเหตุกํ? จกฺขายตนํ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา’’ฯ
ตตฺถ กตมา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา? โย ราโค สาราโค…เป.… จิตฺตสฺส สาราโค – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาเหตุกา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ ตณฺหาเหตุกํ? ยา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ ตณฺหาเหตุกํ’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
เหตุจตุกฺกํฯ
๗. สมฺปยุตฺตจตุกฺกํ
ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสสมฺปยุตฺตา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาสมฺปยุตฺตา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ ตณฺหาสมฺปยุตฺตํ; อุปาทานปจฺจยา
๒๖๕. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ? ยํ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสสมฺปยุตฺตา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสสมฺปยุตฺตา’’ฯ
ตตฺถ กตมา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาสมฺปยุตฺตา? โย ราโค สาราโค…เป.… จิตฺตสฺส สาราโค – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา เวทนาสมฺปยุตฺตา’’ฯ
ตตฺถ
๒๖๖. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ, นามปจฺจยา ผสฺโส นามสมฺปยุตฺโต, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสสมฺปยุตฺตา
๒๖๗. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต? ยา
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ’’ฯ
นามปจฺจยา ผสฺโส นามสมฺปยุตฺโตติฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? ฐเปตฺวา ผสฺสํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ
ตตฺถ กตโม นามปจฺจยา ผสฺโส นามสมฺปยุตฺโต? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ผสฺโส นามสมฺปยุตฺโต’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๖๘. ตสฺมิํ
๒๖๙. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ
นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามสมฺปยุตฺตนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๗๐. ตสฺมิํ
๒๗๑. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร อวิชฺชาสมฺปยุตฺโต’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ นามํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ
นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ ฉฏฺฐายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ ฉฏฺฐายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ
ตตฺถ
สมฺปยุตฺตจตุกฺกํฯ
๘. อญฺญมญฺญจตุกฺกํ
๒๗๒. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา
๒๗๓. ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมา สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํฯ
ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา? โย ราโค สาราโค…เป.… จิตฺตสฺส สาราโค – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา’’ฯ
ตตฺถ กตมา ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ? ยา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ’’ฯ
ตตฺถ กตมา อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา? โย ราโค…เป.… จิตฺตสฺส
ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ภวปจฺจยา ชาติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชาติ สญฺชาติ นิพฺพตฺติ อภินิพฺพติ ปาตุภาโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘ภวปจฺจยา ชาติ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ? อตฺถิ ชรา, อตฺถิ มรณํฯ ตตฺถ กตมา ชรา? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชรา ชีรณตา อายุโน สํหานิ – อยํ วุจฺจติ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สงฺคติ โหติ, สมาคโม โหติ, สโมธานํ โหติ, ปาตุภาโว โหติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๗๔. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ
๒๗๕. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ
นามปจฺจยา
ตตฺถ กตโม นามปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ผสฺโส’’
ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๗๖. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา
๒๗๗. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโรฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ
ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย
นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ
นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ
ตตฺถ กตมํ ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๗๘. ตสฺมิํ
๒๗๙. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมา สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ
นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ
ตตฺถ
นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, ยญฺจ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
อญฺญมญฺญจตุกฺกํฯ
๙. อกุสลนิทฺเทโส
๒๘๐. กตเม
๒๘๑. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ
ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร…เป.…ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิโมกฺขปจฺจยา
๒๘๒. กตเม
๒๘๓. ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๘๔. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมิํ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป.… อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป.… อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ
๒๘๕. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๘๖. กตเม
๒๘๗. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ
ตตฺถ กตมํ เวทนาปจฺจยา ปฏิฆํ? โย จิตฺตสฺส อาฆาโต…เป.… จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป
ตตฺถ กตโม ปฏิฆปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปฏิฆปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ
๒๘๘. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมิํ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ
๒๘๙. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ, เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม วิจิกิจฺฉาปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา วิจิกิจฺฉํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิจิกิจฺฉาปจฺจยา ภโว’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๙๐. กตเม
๒๙๑. ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตมํ เวทนาปจฺจยา อุทฺธจฺจํ? ยํ จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส
ตตฺถ กตโม อุทฺธจฺจปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
อกุสลนิทฺเทโสฯ
๑๐. กุสลนิทฺเทโส
๒๙๒. กตเม
๒๙๓. ตตฺถ กตเม กุสลมูลา? อโลโภ, อโทโส, อโมโหฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อโทโส? โย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท
ตตฺถ กตโม อโมโห? ยา ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อโมโห’’ฯ อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กุสลมูลา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ…เป.… วิญฺญาณปจฺจยา นามํ…เป.… นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ…เป.… ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส…เป.… ผสฺสปจฺจยา เวทนา…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๙๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป.… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป.… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา
๒๙๕. ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อโลโภ’’ฯ
ตตฺถ กตโม อโทโส? โย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อโทโส’’ฯ อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กุสลมูลา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๒๙๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป.… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา
๒๙๗. ตตฺถ
ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… อยํ วุจฺจติ – ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป.… อุเปกฺขาสหคตํ
๒๙๙. ตตฺถ กตเม กุสลมูลา? อโลโภ, อโทโส – อิเม วุจฺจนฺติ
ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๐๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมิํ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ
๓๐๑. ตตฺถ กตเม กุสลมูลา? อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กุสลมูลา’’ฯ
ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๐๒. กตเม
๓๐๓. ตตฺถ กตเม กุสลมูลา? อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กุสลมูลา’’ฯ
ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๐๔. กตเม
๓๐๕. ตตฺถ กตเม กุสลมูลา? อโลโภ, อโทโส, อโมโหฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา ปสาโท? ยา สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ปสาโท’’ฯ
ตตฺถ กตโม ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณํ’’ฯ
เอวเมเตสํ
กุสลนิทฺเทโสฯ
๑๑. อพฺยากตนิทฺเทโส
๓๐๖. กตเม
๓๐๗. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชาจกฺขุวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ? เวทนากฺขนฺโธ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชาจกฺขุวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ
๓๐๘. ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณเหตุกํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามเหตุกํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนเหตุโก, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสเหตุกา, เวทนาปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๓๐๙. ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารสมฺปยุตฺตํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต, ผสฺสปจฺจยา เวทนา ผสฺสสมฺปยุตฺตา, เวทนาปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๓๑๐. ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ
๓๑๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ โสตวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป.… ฆานวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ…เป.… ชิวฺหาวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป.… กายวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ สุขสหคตํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๓๑๒. ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา เวทนํ, สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ภโว’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๑๓. กตเม
๓๑๔. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ
๓๑๕. กตเม
๓๑๖. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๑๗. กตเม
๓๑๘. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ
๓๑๙. กตเม
๓๒๐. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา ปสาโท? ยา
ตตฺถ กตโม ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข
ตตฺถ
๓๒๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ…เป.… อวิกฺเขโป โหติ – อิเม ธมฺมา กุสลาฯ
ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ
๓๒๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๓๒๓. กตเม
ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว
๓๒๔. กตเม
๓๒๕. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชากายวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา
๓๒๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ
๓๒๗. ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ
๓๒๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป.… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๓๒๙. ตตฺถ กตโม สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๓๐. กตเม
๓๓๑. กตเม
๓๓๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา
๓๓๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
อพฺยากตนิทฺเทโสฯ
๑๒. อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทโส
๓๓๔. กตเม
๓๓๕. ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตโม ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ
๓๓๖. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา
๓๓๗. ตสฺมิํ
๓๓๘. ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ
๓๓๙. กตเม
๓๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมิํ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ
๓๔๑. กตเม
๓๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา
อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทโสฯ
๑๓. กุสลมูลกวิปากนิทฺเทโส
๓๔๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส
๓๔๔. ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ
๓๔๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ โสตวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป.… ฆานวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ…เป.… ชิวฺหาวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป.… กายวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ สุขสหคตํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ…เป.… มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป.… โผฏฺฐพฺพารมฺมณา วา…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป.… ธมฺมารมฺมณา วา…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา
๓๔๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา ญาณสมฺปยุตฺตา…เป.… โสมนสฺสสหคตา ญาณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป.… โสมนสฺสสหคตา ญาณวิปฺปยุตฺตา…เป.… โสมนสฺสสหคตา ญาณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป.… อุเปกฺขาสหคตา ญาณสมฺปยุตฺตา…เป.… อุเปกฺขาสหคตา ญาณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป.… อุเปกฺขาสหคตา ญาณวิปฺปยุตฺตา…เป.… อุเปกฺขาสหคตา ญาณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน รูปารมฺมณา วา…เป.… ธมฺมารมฺมณา
๓๔๗. กตเม
ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมิํ สมเย กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํ
๓๔๘. กตเม
ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ
๓๔๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ…เป.… อวิกฺเขโป โหติ – อิเม ธมฺมา กุสลาฯ
ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ สุญฺญตํ, ตสฺมิํ สมเย กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ปสาโท, ปสาทปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมเตสํ ธมฺมานํ สมุทโย โหติฯ
กุสลมูลกวิปากนิทฺเทโสฯ
๑๔. อกุสลมูลกวิปากนิทฺเทโส
๓๕๐. กตเม
๓๕๑. ตตฺถ กตโม อกุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ
๓๕๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ โสตวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป.… ฆานวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ…เป.… ชิวฺหาวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป.… กายวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ ทุกฺขสหคตํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ…เป.… มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป.… โผฏฺฐพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย อกุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย
๓๕๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมิํ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป.… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย อกุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส
๓๕๔. ตตฺถ กตโม อกุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อกุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ
ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ
ตตฺถ
ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ
ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ
ตตฺถ กตโม อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อธิโมกฺขํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว’’ฯ
ตตฺถ กตมา ภวปจฺจยา ชาติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชาติ สญฺชาติ นิพฺพตฺติ อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘ภวปจฺจยา ชาติ’’ฯ
ตตฺถ กตมํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ? อตฺถิ ชรา, อตฺถิ มรณํฯ ตตฺถ กตมา ชรา? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชรา ชีรณตา อายุโน สํหานิ
เอวเมตสฺส
อกุสลมูลกวิปากนิทฺเทโสฯ
อภิธมฺมภาชนียํฯ
ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค