๔. โสณทณฺฑสุตฺตํ
จมฺเปยฺยกพฺราหฺมณคหปติกา
๓๐๐. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา องฺเคสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ เยน จมฺปา ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรฯ เตน โข ปน สมเยน โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ จมฺปํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโฐทกํ สธญฺญํ ราชโภคฺคํ รญฺญา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน ทินฺนํ ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํฯ
๓๐๑. อสฺโสสุํ โข จมฺเปยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา – ‘‘สมโณ ขลุ โภ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต องฺเคสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ จมฺปํ อนุปฺปตฺโต จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรฯ ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติฯ โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณิํ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติฯ โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติฯ สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตี’’ติฯ อถ โข จมฺเปยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา จมฺปาย นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆี สงฺฆา สงฺฆี (สี. สฺยา. ปี.) คณีภูตา เยน คคฺครา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกมนฺติฯ
๓๐๒. เตน โข ปน สมเยน โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อุปริปาสาเท ทิวาเสยฺยํ อุปคโต โหติฯ อทฺทสา โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ จมฺเปยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก จมฺปาย นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆี สงฺเฆ สงฺฆี (สี. ปี.) สงฺฆา สงฺฆี (สฺยา.) คณีภูเต เยน คคฺครา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกมนฺเตฯ ทิสฺวา ขตฺตํ อามนฺเตสิ – ‘‘กิํ นุ โข, โภ ขตฺเต, จมฺเปยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา จมฺปาย นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆี คณีภูตา เยน คคฺครา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกมนฺตี’’ติ? ‘‘อตฺถิ โข, โภ, สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต องฺเคสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ จมฺปํ อนุปฺปตฺโต จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรฯ ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติฯ ตเมเต ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, โภ ขตฺเต, เยน จมฺเปยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา จมฺเปยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก เอวํ วเทหิ – ‘โสณทณฺโฑ, โภ, พฺราหฺมโณ เอวมาห – อาคเมนฺตุ กิร ภวนฺโต, โสณทณฺโฑปิ พฺราหฺมโณ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข โส ขตฺตา โสณทณฺฑสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน จมฺเปยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา จมฺเปยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก เอตทโวจ – ‘‘โสณทณฺโฑ โภ พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘อาคเมนฺตุ กิร ภวนฺโต, โสณทณฺโฑปิ พฺราหฺมโณ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’’ติฯ
โสณทณฺฑคุณกถา
๓๐๓. เตน โข ปน สมเยน นานาเวรชฺชกานํ พฺราหฺมณานํ ปญฺจมตฺตานิ พฺราหฺมณสตานิ จมฺปายํ ปฏิวสนฺติ เกนจิเทว กรณีเยนฯ อสฺโสสุํ โข เต พฺราหฺมณา – ‘‘โสณทณฺโฑ กิร พฺราหฺมโณ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’ติฯ อถ โข เต พฺราหฺมณา เยน โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา โสณทณฺฑํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘สจฺจํ กิร ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’ติ? ‘‘เอวํ โข เม, โภ, โหติ – ‘อหมฺปิ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสามี’’’ติฯ
‘‘มา ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิฯ น อรหติ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ สเจ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสติ, โภโต โสณทณฺฑสฺส ยโส หายิสฺสติ, สมณสฺส โคตมสฺส ยโส อภิวฑฺฒิสฺสติฯ ยมฺปิ โภโต โสณทณฺฑสฺส ยโส หายิสฺสติ, สมณสฺส โคตมสฺส ยโส อภิวฑฺฒิสฺสติ , อิมินาปงฺเคน น อรหติ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ; สมโณตฺเวว โคตโม อรหติ ภวนฺตํ โสณทณฺฑํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ ยมฺปิ ภวํ โสณทณฺโฑ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, อิมินาปงฺเคน น อรหติ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ; สมโณตฺเวว โคตโม อรหติ ภวนฺตํ โสณทณฺฑํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ อชฺฌายโก , มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ, โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี พฺรหฺมฑฺฒี (สี.), พฺรหฺมวจฺจสี (ปี.) อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ สีลวา วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ กลฺยาณวาโจ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย อเนลคลาย อเนฬคลาย (สี. ปี.), อเนลคฬาย (ก) อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ พหูนํ อาจริยปาจริโย ตีณิ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจติฯ พหู โข ปน นานาทิสา นานาชนปทา มาณวกา อาคจฺฉนฺติ โภโต โสณทณฺฑสฺส สนฺติเก มนฺตตฺถิกา มนฺเต อธิยิตุกามา …เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ ชิณฺโณ วุทฺโธ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต; สมโณ โคตโม ตรุโณ เจว ตรุณปพฺพชิโต จ…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป.…
‘‘ภวญฺหิ โสณทณฺโฑ จมฺปํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโฐทกํ สธญฺญํ ราชโภคฺคํ, รญฺญา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน ทินฺนํ, ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํฯ ยมฺปิ ภวํ โสณทณฺโฑ จมฺปํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโฐทกํ สธญฺญํ ราชโภคฺคํ, รญฺญา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน ทินฺนํ, ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํฯ อิมินาปงฺเคน น อรหติ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ; สมโณตฺเวว โคตโม อรหติ ภวนฺตํ โสณทณฺฑํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุ’’นฺติฯ
พุทฺธคุณกถา
๓๐๔. เอวํ วุตฺเต, โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ –
‘‘เตน หิ, โภ, มมปิ สุณาถ, ยถา มยเมว อรหาม ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ; นตฺเวว อรหติ โส ภวํ โคตโม อมฺหากํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา, อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ ยมฺปิ โภ สมโณ โคตโม อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา, อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, อิมินาปงฺเคน น อรหติ โส ภวํ โคตโม อมฺหากํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ ; อถ โข มยเมว อรหาม ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม มหนฺตํ ญาติสงฺฆํ โอหาย ปพฺพชิโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ปหูตํ หิรญฺญสุวณฺณํ โอหาย ปพฺพชิโต ภูมิคตญฺจ เวหาสฏฺฐํ จ…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ทหโรว สมาโน ยุวา สุสุกาฬเกโส ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ปฐเมน วยสา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อกามกานํ มาตาปิตูนํ อสฺสุมุขานํ รุทนฺตานํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต, พฺรหฺมวณฺณี, พฺรหฺมวจฺฉสี, อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สีลวา อริยสีลี กุสลสีลี กุสลสีเลน สมนฺนาคโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม กลฺยาณวาโจ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย อเนลคลาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม พหูนํ อาจริยปาจริโย…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ขีณกามราโค วิคตจาปลฺโล…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม กมฺมวาที กิริยวาที อปาปปุเรกฺขาโร พฺรหฺมญฺญาย ปชาย…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อุจฺจา กุลา ปพฺพชิโต อสมฺภินฺนขตฺติยกุลา…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อฑฺฒา กุลา ปพฺพชิโต มหทฺธนา มหาโภคา…เป.…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ ติโรรฏฺฐา ติโรชนปทา ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ อาคจฺฉนฺติ…เป.…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ อเนกานิ เทวตาสหสฺสานิ ปาเณหิ สรณํ คตานิ…เป.…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ ติ…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม เอหิสฺวาคตวาที สขิโล สมฺโมทโก อพฺภากุฏิโก อุตฺตานมุโข ปุพฺพภาสี…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม จตุนฺนํ ปริสานํ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป.…
‘‘สมเณ ขลุ, โภ, โคตเม พหู เทวา จ มนุสฺสา จ อภิปฺปสนฺนา…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ยสฺมิํ คาเม วา นิคเม วา ปฏิวสติ, น ตสฺมิํ คาเม วา นิคเม วา อมนุสฺสา มนุสฺเส วิเหเฐนฺติ…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สงฺฆี คณี คณาจริโย ปุถุติตฺถกรานํ อคฺคมกฺขายติฯ ยถา โข ปน, โภ, เอเตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ยถา วา ตถา วา ยโส สมุทาคจฺฉติ, น เหวํ สมณสฺส โคตมสฺส ยโส สมุทาคโตฯ อถ โข อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย สมณสฺส โคตมสฺส ยโส สมุทาคโต…เป.…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร สปุตฺโต สภริโย สปริโส สามจฺโจ ปาเณหิ สรณํ คโต…เป.…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ ราชา ปเสนทิ โกสโล สปุตฺโต สภริโย สปริโส สามจฺโจ ปาเณหิ สรณํ คโต…เป.…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ พฺราหฺมโณ โปกฺขรสาติ สปุตฺโต สภริโย สปริโส สามจฺโจ ปาเณหิ สรณํ คโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป.…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม จมฺปํ อนุปฺปตฺโต, จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรฯ เย โข ปน, โภ, เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อมฺหากํ คามเขตฺตํ อาคจฺฉนฺติ อติถี โน เต โหนฺติฯ อติถี โข ปนมฺเหหิ สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพา อปเจตพฺพาฯ ยมฺปิ, โภ, สมโณ โคตโม จมฺปํ อนุปฺปตฺโต จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร, อติถิมฺหากํ สมโณ โคตโม; อติถิ โข ปนมฺเหหิ สกฺกาตพฺโพ ครุกาตพฺโพ มาเนตพฺโพ ปูเชตพฺโพ อปเจตพฺโพฯ อิมินาปงฺเคน น อรหติ โส ภวํ โคตโม อมฺหากํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ อถ โข มยเมว อรหาม ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ เอตฺตเก โข อหํ, โภ, ตสฺส โภโต โคตมสฺส วณฺเณ ปริยาปุณามิ, โน จ โข โส ภวํ โคตโม เอตฺตกวณฺโณฯ อปริมาณวณฺโณ หิ โส ภวํ โคตโม’’ติฯ
๓๐๕. เอวํ วุตฺเต, เต พฺราหฺมณา โสณทณฺฑํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘ยถา โข ภวํ โสณทณฺโฑ สมณสฺส โคตมสฺส วณฺเณ ภาสติ อิโต เจปิ โส ภวํ โคตโม โยชนสเต วิหรติ, อลเมว สทฺเธน กุลปุตฺเตน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ อปิ ปุโฏเสนา’’ติฯ ‘‘เตน หิ, โภ, สพฺเพว มยํ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสามา’’ติฯ
โสณทณฺฑปริวิตกฺโก
๓๐๖. อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ มหตา พฺราหฺมณคเณน สทฺธิํ เยน คคฺครา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกมิฯ อถ โข โสณทณฺฑสฺส พฺราหฺมณสฺส ติโรวนสณฺฑคตสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘อหญฺเจว โข ปน สมณํ โคตมํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยํ; ตตฺร เจ มํ สมโณ โคตโม เอวํ วเทยฺย – ‘น โข เอส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพ, เอวํ นาเมส, พฺราหฺมณ , ปญฺโห ปุจฺฉิตพฺโพ’ติ, เตน มํ อยํ ปริสา ปริภเวยฺย – ‘พาโล โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อพฺยตฺโต, นาสกฺขิ สมณํ โคตมํ โยนิโส ปญฺหํ ปุจฺฉิตุ’นฺติฯ ยํ โข ปนายํ ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถฯ ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํฯ ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคาฯ มมญฺเจว โข ปน สมโณ โคตโม ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺย, ตสฺส จาหํ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน จิตฺตํ น อาราเธยฺยํ; ตตฺร เจ มํ สมโณ โคตโม เอวํ วเทยฺย – ‘น โข เอส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห เอวํ พฺยากาตพฺโพ, เอวํ นาเมส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห พฺยากาตพฺโพ’ติ, เตน มํ อยํ ปริสา ปริภเวยฺย – ‘พาโล โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อพฺยตฺโต, นาสกฺขิ สมณสฺส โคตมสฺส ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน จิตฺตํ อาราเธตุ’นฺติฯ ยํ โข ปนายํ ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถฯ ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํฯ ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคาฯ อหญฺเจว โข ปน เอวํ สมีปคโต สมาโน อทิสฺวาว สมณํ โคตมํ นิวตฺเตยฺยํ, เตน มํ อยํ ปริสา ปริภเวยฺย – ‘พาโล โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อพฺยตฺโต มานถทฺโธ ภีโต จ, โน วิสหติ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ, กถญฺหิ นาม เอวํ สมีปคโต สมาโน อทิสฺวา สมณํ โคตมํ นิวตฺติสฺสตี’ติฯ ยํ โข ปนายํ ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถฯ ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํ, ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคา’’ติฯ
๓๐๗. อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ จมฺเปยฺยกาปิ โข พฺราหฺมณคหปติกา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุ; สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ
๓๐๘. ตตฺรปิ สุทํ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ เอตเทว พหุลมนุวิตกฺเกนฺโต นิสินฺโน โหติ – ‘‘อหญฺเจว โข ปน สมณํ โคตมํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยํ; ตตฺร เจ มํ สมโณ โคตโม เอวํ วเทยฺย – ‘น โข เอส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพ, เอวํ นาเมส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห ปุจฺฉิตพฺโพ’ติ, เตน มํ อยํ ปริสา ปริภเวยฺย – ‘พาโล โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อพฺยตฺโต, นาสกฺขิ สมณํ โคตมํ โยนิโส ปญฺหํ ปุจฺฉิตุ’นฺติฯ ยํ โข ปนายํ ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถฯ ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํฯ ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคาฯ มมญฺเจว โข ปน สมโณ โคตโม ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺย, ตสฺส จาหํ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน จิตฺตํ น อาราเธยฺยํ; ตตฺร เจ มํ สมโณ โคตโม เอวํ วเทยฺย – ‘น โข เอส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห เอวํ พฺยากาตพฺโพ, เอวํ นาเมส, พฺราหฺมณ, ปญฺโห พฺยากาตพฺโพ’ติ, เตน มํ อยํ ปริสา ปริภเวยฺย – ‘พาโล โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อพฺยตฺโต, นาสกฺขิ สมณสฺส โคตมสฺส ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน จิตฺตํ อาราเธตุ’นฺติฯ ยํ โข ปนายํ ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถฯ ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํฯ ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคาฯ อโห วต มํ สมโณ โคตโม สเก อาจริยเก เตวิชฺชเก ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺย, อทฺธา วตสฺสาหํ จิตฺตํ อาราเธยฺยํ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณนา’’ติฯ
พฺราหฺมณปญฺญตฺติ
๓๐๙. อถ โข ภควโต โสณทณฺฑสฺส พฺราหฺมณสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เอตทโหสิ – ‘‘วิหญฺญติ โข อยํ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ สเกน จิตฺเตนฯ ยํนูนาหํ โสณทณฺฑํ พฺราหฺมณํ สเก อาจริยเก เตวิชฺชเก ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ อถ โข ภควา โสณทณฺฑํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘กติหิ ปน, พฺราหฺมณ, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ?
๓๑๐. อถ โข โสณทณฺฑสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยํ วต โน อโหสิ อิจฺฉิตํ, ยํ อากงฺขิตํ, ยํ อธิปฺเปตํ, ยํ อภิปตฺถิตํ – ‘อโห วต มํ สมโณ โคตโม สเก อาจริยเก เตวิชฺชเก ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺย, อทฺธา วตสฺสาหํ จิตฺตํ อาราเธยฺยํ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณนา’ติ, ตตฺร มํ สมโณ โคตโม สเก อาจริยเก เตวิชฺชเก ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ อทฺธา วตสฺสาหํ จิตฺตํ อาราเธสฺสามิ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณนา’’ติฯ
๓๑๑. อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ อพฺภุนฺนาเมตฺวา กายํ อนุวิโลเกตฺวา ปริสํ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปญฺจหิ, โภ โคตม, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, โภ โคตม, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; อชฺฌายโก โหติ มนฺตธโร ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย; อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย; สีลวา โหติ วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต; ปณฺฑิโต จ โหติ เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิเมหิ โข, โภ โคตม, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติฯ
‘‘อิเมสํ ปน, พฺราหฺมณ, ปญฺจนฺนํ องฺคานํ สกฺกา เอกํ องฺคํ ฐปยิตฺวา จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปตุํ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘สกฺกา , โภ โคตมฯ อิเมสญฺหิ, โภ โคตม, ปญฺจนฺนํ องฺคานํ วณฺณํ ฐปยามฯ กิญฺหิ วณฺโณ กริสฺสติ? ยโต โข, โภ โคตม, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; อชฺฌายโก จ โหติ มนฺตธโร จ ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย; สีลวา จ โหติ วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต; ปณฺฑิโต จ โหติ เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิเมหิ โข โภ โคตม จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติฯ
๓๑๒. ‘‘อิเมสํ ปน, พฺราหฺมณ, จตุนฺนํ องฺคานํ สกฺกา เอกํ องฺคํ ฐปยิตฺวา ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปตุํ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘สกฺกา, โภ โคตมฯ อิเมสญฺหิ, โภ โคตม, จตุนฺนํ องฺคานํ มนฺเต ฐปยามฯ กิญฺหิ มนฺตา กริสฺสนฺติ? ยโต โข, โภ โคตม, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; สีลวา จ โหติ วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต; ปณฺฑิโต จ โหติ เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิเมหิ โข, โภ โคตม, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติฯ
‘‘อิเมสํ ปน, พฺราหฺมณ, ติณฺณํ องฺคานํ สกฺกา เอกํ องฺคํ ฐปยิตฺวา ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปตุํ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘สกฺกา, โภ โคตมฯ อิเมสญฺหิ, โภ โคตม, ติณฺณํ องฺคานํ ชาติํ ฐปยามฯ กิญฺหิ ชาติ กริสฺสติ? ยโต โข, โภ โคตม, พฺราหฺมโณ สีลวา โหติ วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต; ปณฺฑิโต จ โหติ เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิเมหิ โข, โภ โคตม, ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติฯ
๓๑๓. เอวํ วุตฺเต, เต พฺราหฺมณา โสณทณฺฑํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘มา ภวํ โสณทณฺโฑ เอวํ อวจ, มา ภวํ โสณทณฺโฑ เอวํ อวจฯ อปวทเตว ภวํ โสณทณฺโฑ วณฺณํ, อปวทติ มนฺเต, อปวทติ ชาติํ เอกํเสนฯ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณสฺเสว โคตมสฺส วาทํ อนุปกฺขนฺทตี’’ติฯ
๓๑๔. อถ โข ภควา เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ – ‘‘สเจ โข ตุมฺหากํ พฺราหฺมณานํ เอวํ โหติ – ‘อปฺปสฺสุโต จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, อกลฺยาณวากฺกรโณ จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, ทุปฺปญฺโญ จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, น จ ปโหติ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’นฺติ, ติฏฺฐตุ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, ตุมฺเห มยา สทฺธิํ มนฺตวฺโห อสฺมิํ วจเนฯ สเจ ปน ตุมฺหากํ พฺราหฺมณานํ เอวํ โหติ – ‘พหุสฺสุโต จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, กลฺยาณวากฺกรโณ จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, ปณฺฑิโต จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ, ปโหติ จ โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’นฺติ, ติฏฺฐถ ตุมฺเห, โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ มยา สทฺธิํ ปฏิมนฺเตตู’’ติฯ
๓๑๕. เอวํ วุตฺเต, โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ติฏฺฐตุ ภวํ โคตโม, ตุณฺหี ภวํ โคตโม โหตุ, อหเมว เตสํ สหธมฺเมน ปฏิวจนํ กริสฺสามี’’ติฯ อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ – ‘‘มา ภวนฺโต เอวํ อวจุตฺถ, มา ภวนฺโต เอวํ อวจุตฺถ – ‘อปวทเตว ภวํ โสณทณฺโฑ วณฺณํ, อปวทติ มนฺเต, อปวทติ ชาติํ เอกํเสนฯ ภวํ โสณทณฺโฑ สมณสฺเสว โคตมสฺส วาทํ อนุปกฺขนฺทตี’ติฯ นาหํ, โภ, อปวทามิ วณฺณํ วา มนฺเต วา ชาติํ วา’’ติฯ
๓๑๖. เตน โข ปน สมเยน โสณทณฺฑสฺส พฺราหฺมณสฺส ภาคิเนยฺโย องฺคโก นาม มาณวโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติฯ อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ – ‘‘ปสฺสนฺติ โน โภนฺโต อิมํ องฺคกํ มาณวกํ อมฺหากํ ภาคิเนยฺย’’นฺติ? ‘‘เอวํ, โภ’’ฯ ‘‘องฺคโก โข, โภ, มาณวโก อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย, นาสฺส อิมิสฺสํ ปริสายํ สมสโม อตฺถิ วณฺเณน ฐเปตฺวา สมณํ โคตมํฯ องฺคโก โข มาณวโก อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโยฯ อหมสฺส มนฺเต วาเจตาฯ องฺคโก โข มาณวโก อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ อหมสฺส มาตาปิตโร ชานามิฯ องฺคโก โข มาณวโก ปาณมฺปิ หเนยฺย, อทินฺนมฺปิ อาทิเยยฺย , ปรทารมฺปิ คจฺเฉยฺย, มุสาวาทมฺปิ ภเณยฺย, มชฺชมฺปิ ปิเวยฺย, เอตฺถ ทานิ, โภ, กิํ วณฺโณ กริสฺสติ, กิํ มนฺตา, กิํ ชาติ? ยโต โข, โภ, พฺราหฺมโณ สีลวา จ โหติ วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต, ปณฺฑิโต จ โหติ เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิเมหิ โข, โภ, ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปนฺติ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติฯ
สีลปญฺญากถา
๓๑๗. ‘‘อิเมสํ ปน, พฺราหฺมณ, ทฺวินฺนํ องฺคานํ สกฺกา เอกํ องฺคํ ฐปยิตฺวา เอเกน องฺเคน สมนฺนาคตํ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ ปญฺญเปตุํ; ‘พฺราหฺมโณสฺมี’ติ จ วทมาโน สมฺมา วเทยฺย, น จ ปน มุสาวาทํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตมฯ สีลปริโธตา หิ, โภ โคตม, ปญฺญา; ปญฺญาปริโธตํ สีลํฯ ยตฺถ สีลํ ตตฺถ ปญฺญา, ยตฺถ ปญฺญา ตตฺถ สีลํฯ สีลวโต ปญฺญา, ปญฺญวโต สีลํฯ สีลปญฺญาณญฺจ ปน โลกสฺมิํ อคฺคมกฺขายติฯ เสยฺยถาปิ, โภ โคตม, หตฺเถน วา หตฺถํ โธเวยฺย, ปาเทน วา ปาทํ โธเวยฺย; เอวเมว โข, โภ โคตม, สีลปริโธตา ปญฺญา, ปญฺญาปริโธตํ สีลํฯ ยตฺถ สีลํ ตตฺถ ปญฺญา, ยตฺถ ปญฺญา ตตฺถ สีลํฯ สีลวโต ปญฺญา, ปญฺญวโต สีลํฯ สีลปญฺญาณญฺจ ปน โลกสฺมิํ อคฺคมกฺขายตี’’ติฯ ‘‘เอวเมตํ, พฺราหฺมณ, เอวเมตํ, พฺราหฺมณ, สีลปริโธตา หิ, พฺราหฺมณ, ปญฺญา, ปญฺญาปริโธตํ สีลํฯ ยตฺถ สีลํ ตตฺถ ปญฺญา, ยตฺถ ปญฺญา ตตฺถ สีลํฯ สีลวโต ปญฺญา, ปญฺญวโต สีลํฯ สีลปญฺญาณญฺจ ปน โลกสฺมิํ อคฺคมกฺขายติฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, หตฺเถน วา หตฺถํ โธเวยฺย, ปาเทน วา ปาทํ โธเวยฺย; เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, สีลปริโธตา ปญฺญา, ปญฺญาปริโธตํ สีลํฯ ยตฺถ สีลํ ตตฺถ ปญฺญา, ยตฺถ ปญฺญา ตตฺถ สีลํฯ สีลวโต ปญฺญา, ปญฺญวโต สีลํฯ สีลปญฺญาณญฺจ ปน โลกสฺมิํ อคฺคมกฺขายติ ฯ
๓๑๘. ‘‘กตมํ ปน ตํ, พฺราหฺมณ, สีลํ? กตมา สา ปญฺญา’’ติ? ‘‘เอตฺตกปรมาว มยํ, โภ โคตม, เอตสฺมิํ อตฺเถฯ สาธุ วต ภวนฺตํเยว โคตมํ ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’’ติฯ ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, สุโณหิ; สาธุกํ มนสิกโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘อิธ, พฺราหฺมณ, ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ…เป.… (ยถา ๑๙๐-๒๑๒ อนุจฺเฉเทสุ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ)ฯ เอวํ โข, พฺราหฺมณ, ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติฯ อิทํ โข ตํ, พฺราหฺมณ, สีลํ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป.… ทุติยํ ฌานํ…เป.… ตติยํ ฌานํ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป.… ญาณทสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหรติ, อภินินฺนาเมติฯ อิทมฺปิสฺส โหติ ปญฺญาย…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ, อิทมฺปิสฺส โหติ ปญฺญาย อยํ โข สา, พฺราหฺมณ, ปญฺญา’’ติฯ
โสณทณฺฑอุปาสกตฺตปฏิเวทนา
๓๑๙. เอวํ วุตฺเต, โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ , โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม ฯ เสยฺยถาปิ, โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, ‘จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตี’ติ; เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตฯ เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ, ธมฺมญฺจ, ภิกฺขุสงฺฆญฺจฯ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตํ ฯ อธิวาเสตุ จ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ
๓๒๐. อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สเก นิเวสเน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, โภ โคตม, นิฏฺฐิตํ ภตฺต’’นฺติฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆน เยน โสณทณฺฑสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิฯ
๓๒๑. อถ โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ภุตฺตาวิํ โอนีตปตฺตปาณิํ อญฺญตรํ นีจํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหญฺเจว โข ปน, โภ โคตม, ปริสคโต สมาโน อาสนา วุฏฺฐหิตฺวา ภวนฺตํ โคตมํ อภิวาเทยฺยํ, เตน มํ สา ปริสา ปริภเวยฺยฯ ยํ โข ปน สา ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถฯ ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํฯ ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคาฯ อหญฺเจว โข ปน, โภ โคตม, ปริสคโต สมาโน อญฺชลิํ ปคฺคณฺเหยฺยํ, อาสนา เม ตํ ภวํ โคตโม ปจฺจุฏฺฐานํ ธาเรตุฯ อหญฺเจว โข ปน, โภ โคตม, ปริสคโต สมาโน เวฐนํ โอมุญฺเจยฺยํ, สิรสา เม ตํ ภวํ โคตโม อภิวาทนํ ธาเรตุฯ อหญฺเจว โข ปน, โภ โคตม, ยานคโต สมาโน ยานา ปจฺโจโรหิตฺวา ภวนฺตํ โคตมํ อภิวาเทยฺยํ, เตน มํ สา ปริสา ปริภเวยฺยฯ ยํ โข ปน สา ปริสา ปริภเวยฺย, ยโสปิ ตสฺส หาเยถ, ยสฺส โข ปน ยโส หาเยถ, โภคาปิ ตสฺส หาเยยฺยุํฯ ยโสลทฺธา โข ปนมฺหากํ โภคาฯ อหญฺเจว โข ปน, โภ โคตม, ยานคโต สมาโน ปโตทลฏฺฐิํ อพฺภุนฺนาเมยฺยํ, ยานา เม ตํ ภวํ โคตโม ปจฺโจโรหนํ ธาเรตุฯ อหญฺเจว โข ปน, โภ โคตม, ยานคโต สมาโน ฉตฺตํ อปนาเมยฺยํ, สิรสา เม ตํ ภวํ โคตโม อภิวาทนํ ธาเรตู’’ติฯ
๓๒๒. อถ โข ภควา โสณทณฺฑํ พฺราหฺมณํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามีติฯ
โสณทณฺฑสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํฯ