๔. อนมตคฺคสํยุตฺตํ
๑. ปฐมวคฺโค
๑. ติณกฏฺฐสุตฺตํ
๑๒๔. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ อนมตคฺคายํ (ปี. ก.) ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส ยํ อิมสฺมิํ ชมฺพุทีเป ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ ตํ เฉตฺวา ตจฺเฉตฺวา (พหูสุ) เอกชฺฌํ สํหริตฺวา จตุรงฺคุลํ จตุรงฺคุลํ ฆฏิกํ กตฺวา นิกฺขิเปยฺย – ‘อยํ เม มาตา, ตสฺสา เม มาตุ อยํ มาตา’ติ, อปริยาทินฺนาว อปริยาทิณฺณาว (สี.) ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส มาตุมาตโร อสฺสุ, อถ อิมสฺมิํ ชมฺพุทีเป ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี กฏสิ (สี. ปี. ก.) กฏา ฉวา สยนฺติ เอตฺถาติ กฏสี วฑฺฒิตาฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ปฐมํฯ
๒. ปถวีสุตฺตํ
๑๒๕. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว , สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อิมํ มหาปถวิํ โกลฏฺฐิมตฺตํ โกลฏฺฐิมตฺตํ มตฺติกาคุฬิกํ กริตฺวา นิกฺขิเปยฺย – ‘อยํ เม ปิตา, ตสฺส เม ปิตุ อยํ ปิตา’ติ, อปริยาทินฺนาว ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส ปิตุปิตโร อสฺสุ, อถายํ มหาปถวี ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย ฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตาฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ทุติยํฯ
๓. อสฺสุสุตฺตํ
๑๒๖. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ รุทนฺตานํ (สี.) อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปสฺสนฺทํ (ก. สี.), ปสนฺทํ (สฺยา. กํ.), ปสนฺนํ (ปี. ก.) ปคฺฆริตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ? ‘‘ยถา โข มยํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาม, เอตเทว, ภนฺเต, พหุตรํ ยํ โน อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติฯ
‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขเว, สาธุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถฯ เอตเทว, ภิกฺขเว, พหุตรํ ยํ โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, มาตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ; เตสํ วา มาตุมรณํ ปจฺจนุโภนฺตานํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ปิตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ …เป.… ภาตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ภคินิมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ปุตฺตมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ธีตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ญาติพฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ… โภคพฺยสนํ ปจฺจนุภูตํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว , โรคพฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, เตสํ โว โรคพฺยสนํ ปจฺจนุโภนฺตานํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร …เป.… ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ตติยํฯ
๔. ขีรสุตฺตํ
๑๒๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ มาตุถญฺญํ ปีตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ? ‘‘ยถา โข มยํ , ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาม, เอตเทว, ภนฺเต, พหุตรํ ยํ โน อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ มาตุถญฺญํ ปีตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติฯ
‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขเว, สาธุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถฯ เอตเทว, ภิกฺขเว, พหุตรํ ยํ โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ มาตุถญฺญํ ปีตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ปพฺพตสุตฺตํ
๑๒๘. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… อาราเมฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กีวทีโฆ นุ โข, ภนฺเต, กปฺโป’’ติ? ‘‘ทีโฆ โข, ภิกฺขุ, กปฺโปฯ โส น สุกโร สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วสฺสสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ อิติ วา’’ติฯ
‘‘สกฺกา ปน, ภนฺเต, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, ภิกฺขู’’ติ ภควา อโวจฯ ‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขุ, มหาเสโล ปพฺพโต โยชนํ อายาเมน โยชนํ วิตฺถาเรน โยชนํ อุพฺเพเธน อจฺฉินฺโน อสุสิโร เอกคฺฆโนฯ ตเมนํ ปุริโส วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺส อจฺจเยน กาสิเกน วตฺเถน สกิํ สกิํ ปริมชฺเชยฺยฯ ขิปฺปตรํ โข โส, ภิกฺขุ, มหาเสโล ปพฺพโต อิมินา อุปกฺกเมน ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย , น ตฺเวว กปฺโปฯ เอวํ ทีโฆ, ภิกฺขุ, กปฺโปฯ เอวํ ทีฆานํ โข, ภิกฺขุ , กปฺปานํ เนโก กปฺโป สํสิโต, เนกํ กปฺปสตํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสหสฺสํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสตสหสฺสํ สํสิตํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขุ, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ…เป.… ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขุ, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. สาสปสุตฺตํ
๑๒๙. สาวตฺถิยํ วิหรติฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กีวทีโฆ, นุ โข, ภนฺเต, กปฺโป’’ติ? ‘‘ทีโฆ โข, ภิกฺขุ, กปฺโปฯ โส น สุกโร สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานิ อิติ วา…เป.… เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ อิติ วา’’ติฯ
‘‘สกฺกา ปน, ภนฺเต, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, ภิกฺขู’’ติ ภควา อโวจฯ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขุ, อายสํ นครํ โยชนํ อายาเมน โยชนํ วิตฺถาเรน โยชนํ อุพฺเพเธน, ปุณฺณํ สาสปานํ คุฬิกาพทฺธํ จูฬิกาพทฺธํ (สี. ปี.)ฯ ตโต ปุริโส วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺส อจฺจเยน เอกเมกํ สาสปํ อุทฺธเรยฺยฯ ขิปฺปตรํ โข โส, ภิกฺขุ มหาสาสปราสิ อิมินา อุปกฺกเมน ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย, น ตฺเวว กปฺโปฯ เอวํ ทีโฆ โข, ภิกฺขุ, กปฺโปฯ เอวํ ทีฆานํ โข, ภิกฺขุ, กปฺปานํ เนโก กปฺโป สํสิโต, เนกํ กปฺปสตํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสหสฺสํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสตสหสฺสํ สํสิตํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขุ, สํสาโร …เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. สาวกสุตฺตํ
๑๓๐. สาวตฺถิยํ วิหรติฯ อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘กีวพหุกา นุ โข, ภนฺเต, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา’’ติ? ‘‘พหุกา โข, ภิกฺขเว , กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตาฯ เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’’’ติฯ
‘‘สกฺกา ปน, ภนฺเต, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, ภิกฺขเว’’ติ ภควา อโวจฯ ‘‘อิธสฺสุ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร สาวกา วสฺสสตายุกา วสฺสสตชีวิโนฯ เต ทิวเส ทิวเส กปฺปสตสหสฺสํ กปฺปสตสหสฺสํ อนุสฺสเรยฺยุํฯ อนนุสฺสริตาว ภิกฺขเว, เตหิ กปฺปา อสฺสุ, อถ โข เต จตฺตาโร สาวกา วสฺสสตายุกา วสฺสสตชีวิโน วสฺสสตสฺส อจฺจเยน กาลํ กเรยฺยุํฯ เอวํ พหุกา โข, ภิกฺขเว, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตาฯ เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’ติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. คงฺคาสุตฺตํ
๑๓๑. ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ อถ โข อญฺญตโร พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กีวพหุกา นุ โข, โภ โคตม, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา’’ติ? ‘‘พหุกา โข, พฺราหฺมณ, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตาฯ เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’’’ติฯ
‘‘สกฺกา ปน, โภ โคตม, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, พฺราหฺมณา’’ติ ภควา อโวจฯ ‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, ยโต จายํ คงฺคา นที ปภวติ ยตฺถ จ มหาสมุทฺทํ อปฺเปติ, ยา เอตสฺมิํ อนฺตเร วาลิกา สา น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา วาลิกา อิติ วา, เอตฺตกานิ วาลิกสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วาลิกสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วาลิกสตสหสฺสานิ อิติ วา’ติฯ ตโต พหุตรา โข, พฺราหฺมณ, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตาฯ เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’ติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, พฺราหฺมณ, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เอวํ ทีฆรตฺตํ โข, พฺราหฺมณ, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตาฯ ยาวญฺจิทํ , พฺราหฺมณ, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ
เอวํ วุตฺเต, โส พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ทณฺฑสุตฺตํ
๑๓๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ทณฺโฑ อุปริเวหาสํ ขิตฺโต สกิมฺปิ มูเลน นิปตติ, สกิมฺปิ มชฺเฌน นิปตติ, สกิมฺปิ อนฺเตน นิปตติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อวิชฺชานีวรณา สตฺตา ตณฺหาสํโยชนา สนฺธาวนฺตา สํสรนฺตา สกิมฺปิ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ คจฺฉนฺติ, สกิมฺปิ ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกํ อาคจฺฉนฺติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ นวมํฯ
๑๐. ปุคฺคลสุตฺตํ
๑๓๓. เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ , ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, กปฺปํ สนฺธาวโต สํสรโต สิยา เอวํ มหา อฏฺฐิกงฺกโล อฏฺฐิปุญฺโช อฏฺฐิราสิ ยถายํ เวปุลฺโล ปพฺพโต, สเจ สํหารโก อสฺส, สมฺภตญฺจ น วินสฺเสยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ
อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘เอกสฺเสเกน กปฺเปน, ปุคฺคลสฺสฏฺฐิสญฺจโย;
สิยา ปพฺพตสโม ราสิ, อิติ วุตฺตํ มเหสินาฯ
‘‘โส โข ปนายํ อกฺขาโต, เวปุลฺโล ปพฺพโต มหา;
อุตฺตโร คิชฺฌกูฏสฺส, มคธานํ คิริพฺพเชฯ
‘‘ยโต จ อริยสจฺจานิ, สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ;
ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ, ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ;
อริยํ จฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ
‘‘ส สตฺตกฺขตฺตุํปรมํ, สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล;
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติฯ ทสมํ;
ปฐโม วคฺโคฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ติณกฏฺฐญฺจ ปถวี, อสฺสุ ขีรญฺจ ปพฺพตํ;
สาสปา สาวกา คงฺคา, ทณฺโฑ จ ปุคฺคเลน จาติฯ
๒. ทุติยวคฺโค
๑. ทุคฺคตสุตฺตํ
๑๓๔. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขุ อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ ยํ, ภิกฺขเว, ปสฺเสยฺยาถ ทุคฺคตํ ทุรูเปตํ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ – ‘อมฺเหหิปิ เอวรูปํ ปจฺจนุภูตํ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’ติฯ ตํ กิสฺส เหตุ…เป.… ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ปฐมํฯ
๒. สุขิตสุตฺตํ
๑๓๕. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… ยํ, ภิกฺขเว, ปสฺเสยฺยาถ สุขิตํ สุสชฺชิตํ, นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ – ‘อมฺเหหิปิ เอวรูปํ ปจฺจนุภูตํ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’ติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ทุติยํฯ
๓. ติํสมตฺตสุตฺตํ
๑๓๖. ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ อถ โข ติํสมตฺตา ปาเวยฺยกา ปาเฐยฺยกา (กตฺถจิ) วินยปิฏเก มหาวคฺเค กถินกฺขนฺธเกปิ ภิกฺขู สพฺเพ อารญฺญิกา สพฺเพ ปิณฺฑปาติกา สพฺเพ ปํสุกูลิกา สพฺเพ เตจีวริกา สพฺเพ สสํโยชนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ อถ โข ภควโต เอตทโหสิ – ‘‘อิเม โข ติํสมตฺตา ปาเวยฺยกา ภิกฺขู สพฺเพ อารญฺญิกา สพฺเพ ปิณฺฑปาติกา สพฺเพ ปํสุกูลิกา สพฺเพ เตจีวริกา สพฺเพ สสํโยชนาฯ ยํนูนาหํ อิเมสํ ตถา ธมฺมํ เทเสยฺยํ ยถา เนสํ อิมสฺมิํเยว อาสเน อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺเจยฺยุ’’นฺติฯ อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ? ‘‘ยถา โข มยํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาม, เอตเทว, ภนฺเต, พหุตรํ, ยํ โน อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติฯ
‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขเว, สาธุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถฯ เอตเทว, ภิกฺขเว, พหุตรํ, ยํ โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, คุนฺนํ สตํ โคภูตานํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, มหิํสานํ มหิสานํ (สี. ปี.) สตํ มหิํสภูตานํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ …เป.… ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, อุรพฺภานํ สตํ อุรพฺภภูตานํ…เป.… อชานํ สตํ อชภูตานํ… มิคานํ สตํ มิคภูตานํ… กุกฺกุฏานํ สตํ กุกฺกุฏภูตานํ… สูกรานํ สตํ สูกรภูตานํ… ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, โจรา คามฆาตาติ คเหตฺวา สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, โจรา ปาริปนฺถิกาติ คเหตฺวา สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํฯ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, โจรา ปารทาริกาติ คเหตฺวา สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ
‘‘อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน ติํสมตฺตานํ ปาเวยฺยกานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจิํสู’’ติฯ ตติยํฯ
๔. มาตุสุตฺตํ
๑๓๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นมาตาภูตปุพฺโพ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนาฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ปิตุสุตฺตํ
๑๓๘. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป.… น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นปิตาภูตปุพฺโพ …เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. ภาตุสุตฺตํ
๑๓๙. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นภาตาภูตปุพฺโพ…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. ภคินิสุตฺตํ
๑๔๐. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นภคินิภูตปุพฺโพ…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. ปุตฺตสุตฺตํ
๑๔๑. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นปุตฺตภูตปุพฺโพ…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ธีตุสุตฺตํ
๑๔๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย น ธีตาภูตปุพฺโพ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนาฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตาฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ นวมํฯ
๑๐. เวปุลฺลปพฺพตสุตฺตํ
๑๔๓. เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘ปาจีนวํโส’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ เตน โข ปน, ภิกฺขเว , สมเยน มนุสฺสานํ ‘ติวรา’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ ติวรานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ จตฺตารีส วสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิฯ ติวรา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา ปาจีนวํสํ ปพฺพตํ จตูเหน อาโรหนฺติ, จตูเหน โอโรหนฺติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขเว , สมเยน กกุสนฺโธ ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน โหติฯ กกุสนฺธสฺส, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วิธุรสญฺชีวํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํฯ ปสฺสถ, ภิกฺขเว, สา เจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมญฺญา อนฺตรหิตา, เต จ มนุสฺสา กาลงฺกตา, โส จ ภควา ปรินิพฺพุโตฯ เอวํ อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อทฺธุวา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อนสฺสาสิกา, ภิกฺขเว, สงฺขาราฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุํฯ
‘‘ภูตปุพฺพํ , ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘วงฺกโก’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน มนุสฺสานํ ‘โรหิตสฺสา’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ โรหิตสฺสานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ ติํสวสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิฯ โรหิตสฺสา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา วงฺกกํ ปพฺพตํ ตีเหน อาโรหนฺติ, ตีเหน โอโรหนฺติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน โกณาคมโน ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน โหติฯ โกณาคมนสฺส, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภิยฺโยสุตฺตรํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํฯ ปสฺสถ, ภิกฺขเว, สา เจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมญฺญา อนฺตรหิตา, เต จ มนุสฺสา กาลงฺกตา, โส จ ภควา ปรินิพฺพุโตฯ เอวํ อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุํฯ
‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘สุปสฺโส’ตฺเวว สุผสฺโสตฺเวว (สี.) สมญฺญา อุทปาทิฯ เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน มนุสฺสานํ ‘สุปฺปิยา’ตฺเวว อปฺปิยาตฺเวว (สี.) สมญฺญา อุทปาทิฯ สุปฺปิยานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ วีสติวสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิฯ สุปฺปิยา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา สุปสฺสํ ปพฺพตํ ทฺวีเหน อาโรหนฺติ, ทฺวีเหน โอโรหนฺติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน กสฺสโป ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน โหติฯ กสฺสปสฺส, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ติสฺสภารทฺวาชํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํฯ ปสฺสถ, ภิกฺขเว, สา เจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมญฺญา อนฺตรหิตา, เต จ มนุสฺสา กาลงฺกตา, โส จ ภควา ปรินิพฺพุโตฯ เอวํ อนิจฺจา , ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อทฺธุวา, ภิกฺขเว, สงฺขารา…เป.… อลํ วิมุจฺจิตุํฯ
‘‘เอตรหิ โข ปน, ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘เวปุลฺโล’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ เอตรหิ โข ปน, ภิกฺขเว, อิเมสํ มนุสฺสานํ ‘มาคธกา’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ มาคธกานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ อปฺปกํ อายุปฺปมาณํ ปริตฺตํ ลหุกํ ลหุสํ (สี.); โย จิรํ ชีวติ โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโยฯ มาคธกา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา เวปุลฺลํ ปพฺพตํ มุหุตฺเตน อาโรหนฺติ มุหุตฺเตน โอโรหนฺติฯ เอตรหิ โข ปนาหํ, ภิกฺขเว, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโนฯ มยฺหํ โข ปน, ภิกฺขเว, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานํ นาม สาวกยุคํ อคฺคํ ภทฺทยุคํฯ ภวิสฺสติ, ภิกฺขเว, โส สมโย ยา อยญฺเจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมญฺญา อนฺตรธายิสฺสติ, อิเม จ มนุสฺสา กาลํ กริสฺสนฺติ, อหญฺจ ปรินิพฺพายิสฺสามิฯ เอวํ อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อทฺธุวา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อนสฺสาสิกา, ภิกฺขเว, สงฺขาราฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ
อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘ปาจีนวํโส ติวรานํ, โรหิตสฺสาน วงฺกโก;
สุปฺปิยานํ สุปสฺโสติ, มาคธานญฺจ เวปุลฺโลฯ
‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข’’ติฯ ทสมํ;
ทุติโย วคฺโคฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ทุคฺคตํ สุขิตญฺเจว, ติํส มาตาปิเตน จ;
ภาตา ภคินี ปุตฺโต จ, ธีตา เวปุลฺลปพฺพตํฯ
อนมตคฺคสํยุตฺตํ สมตฺตํฯ