(๑๑) ๑. สมฺโพธวคฺโค
๑. ปุพฺเพวสมฺโพธสุตฺตํ
๑๐๔. ‘‘ปุพฺเพว เม, ภิกฺขเว, สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ – ‘โก นุ โข โลเก อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กิํ นิสฺสรณ’นฺติ? ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขเว, เอตทโหสิ – ‘ยํ โข โลกํ โลเก (สี. สฺยา. กํ. ปี.) ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ โลเก อสฺสาโทฯ ยํ โลโก โลเก (ปี. ก.) อนิจฺโจ ทุกฺโข วิปริณามธมฺโม, อยํ โลเก อาทีนโวฯ โย โลเก ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ, อิทํ โลเก นิสฺสรณ’นฺติ โลกนิสฺสรณํ (อฏฺฐ.) ‘‘โลเก นิสฺสรณ’’นฺติ ปเทน สํสนฺทิตพฺพํฯ ยาวกีวญฺจาหํ, ภิกฺขเว, เอวํ โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ นาพฺภญฺญาสิํ, เนว ตาวาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ อภิสมฺพุทฺโธ (สี. สฺยา. กํ. ก.) ปจฺจญฺญาสิํฯ ยโต จ ขฺวาหํ โข อหํ (สี. ปี.), โขหํ (สฺยา. กํ. ก.), ภิกฺขเว, เอวํ โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสิํ, อถาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ปจฺจญฺญาสิํฯ ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ – ‘อกุปฺปา เม วิมุตฺติ เจโตวิมุตฺติ (สี. ปี. ก.), อยมนฺติมา ชาติ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’’ติฯ ปฐมํฯ
๒. ปฐมอสฺสาทสุตฺตํ
๑๐๕. ‘‘โลกสฺสาหํ , ภิกฺขเว, อสฺสาทปริเยสนํ อจริํฯ โย โลเก อสฺสาโท ตทชฺฌคมํฯ ยาวตโก โลเก อสฺสาโท, ปญฺญาย เม โส สุทิฏฺโฐฯ โลกสฺสาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวปริเยสนํ อจริํ ฯ โย โลเก อาทีนโว ตทชฺฌคมํฯ ยาวตโก โลเก อาทีนโว, ปญฺญาย เม โส สุทิฏฺโฐฯ โลกสฺสาหํ, ภิกฺขเว, นิสฺสรณปริเยสนํ อจริํฯ ยํ โลเก นิสฺสรณํ ตทชฺฌคมํฯ ยาวตกํ โลเก นิสฺสรณํ, ปญฺญาย เม ตํ สุทิฏฺฐํฯ ยาวกีวญฺจาหํ, ภิกฺขเว, โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ นาพฺภญฺญาสิํ, เนว ตาวาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ปจฺจญฺญาสิํฯ ยโต จ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสิํ, อถาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ปจฺจญฺญาสิํฯ ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ – ‘อกุปฺปา เม วิมุตฺติ, อยมนฺติมา ชาติ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’’ติฯ ทุติยํฯ
๓. ทุติยอสฺสาทสุตฺตํ
๑๐๖. ‘‘โน เจทํ โน เจตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.) สํ. นิ. ๓.๒๘ ปสฺสิตพฺพํ, ภิกฺขเว, โลเก อสฺสาโท อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา โลเก สารชฺเชยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ โลเก อสฺสาโท, ตสฺมา สตฺตา โลเก สารชฺชนฺติฯ โน เจทํ, ภิกฺขเว, โลเก อาทีนโว อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา โลเก นิพฺพินฺเทยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ โลเก อาทีนโว, ตสฺมา สตฺตา โลเก นิพฺพินฺทนฺติฯ โน เจทํ, ภิกฺขเว, โลเก นิสฺสรณํ อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา โลกมฺหา โลเก (ก.) นิสฺสเรยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ โลเก นิสฺสรณํ, ตสฺมา สตฺตา โลกมฺหา นิสฺสรนฺติฯ ยาวกีวญฺจ, ภิกฺขเว, สตฺตา โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ นาพฺภญฺญาสุํ นาพฺภญฺญํสุ (สํ. นิ. ๓.๒๘, เนว ตาว, ภิกฺขเว, สตฺตา สเทวกา โลกา สมารกา สพฺรหฺมกา สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย นิสฺสฏา วิสํยุตฺตา วิปฺปมุตฺตา วิปฺปยุตฺตา (ก.) วิมริยาทีกเตน วิมริยาทิกเตน (สี. ปี. ก.) เจตสา วิหริํสุฯ ยโต จ โข, ภิกฺขเว, สตฺตา โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสุํ, อถ, ภิกฺขเว, สตฺตา สเทวกา โลกา สมารกา สพฺรหฺมกา สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย นิสฺสฏา วิสํยุตฺตา วิปฺปมุตฺตา วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรนฺตี’’ติฯ ตติยํฯ
๔. สมณพฺราหฺมณสุตฺตํ
๑๐๗. ‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ, น เม เต น เต (ก.), ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา, น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถํ วา พฺรหฺมญฺญตฺถํ วา ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติฯ เย จ โข เกจิ , ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา โลกสฺส อสฺสาทญฺจ อสฺสาทโต อาทีนวญฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณญฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ ปชานนฺติ, เต โข, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา, เต จ ปนายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถญฺจ พฺรหฺมญฺญตฺถญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ วิหริสฺสนฺติ (สี. ปี.)ฯ จตุตฺถํฯ
๕. รุณฺณสุตฺตํ
๑๐๘. ‘‘รุณฺณมิทํ , ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย ยทิทํ คีตํฯ อุมฺมตฺตกมิทํ, ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย ยทิทํ นจฺจํฯ โกมารกมิทํ, ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย ยทิทํ อติเวลํ ทนฺตวิทํสกหสิตํ ทนฺตวิทํสกํ หสิตํ (สี. ปี.)ฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เสตุฆาโต คีเต, เสตุฆาโต นจฺเจ, อลํ โว ธมฺมปฺปโมทิตานํ สตํ สิตํ สิตมตฺตายา’’ติฯ ปญฺจมํฯ
๖. อติตฺติสุตฺตํ
๑๐๙. ‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ปฏิเสวนาย นตฺถิ ติตฺติฯ กตเมสํ ติณฺณํ? โสปฺปสฺส, ภิกฺขเว, ปฏิเสวนาย นตฺถิ ติตฺติฯ สุราเมรยปานสฺส, ภิกฺขเว, ปฏิเสวนาย นตฺถิ ติตฺติฯ เมถุนธมฺมสมาปตฺติยา, ภิกฺขเว, ปฏิเสวนาย นตฺถิ ติตฺติฯ อิเมสํ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ปฏิเสวนาย นตฺถิ ติตฺตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. อรกฺขิตสุตฺตํ
๑๑๐. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘จิตฺเต, คหปติ, อรกฺขิเต กายกมฺมมฺปิ อรกฺขิตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อรกฺขิตํ โหติ , มโนกมฺมมฺปิ อรกฺขิตํ โหติฯ ตสฺส อรกฺขิตกายกมฺมนฺตสฺส อรกฺขิตวจีกมฺมนฺตสฺส อรกฺขิตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ อวสฺสุตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อวสฺสุตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อวสฺสุตํ โหติฯ ตสฺส อวสฺสุตกายกมฺมนฺตสฺส อวสฺสุตวจีกมฺมนฺตสฺส อวสฺสุตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ ปูติกํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ ปูติกํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ ปูติกํ โหติฯ ตสฺส ปูติกายกมฺมนฺตสฺส ปูติวจีกมฺมนฺตสฺส ปูติมโนกมฺมนฺตสฺส น ภทฺทกํ มรณํ โหติ, น ภทฺทิกา กาลงฺกิริยาฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, คหปติ, กูฏาคาเร ทุจฺฉนฺเน กูฏมฺปิ อรกฺขิตํ โหติ, โคปานสิโยปิ อรกฺขิตา โหนฺติ, ภิตฺติปิ อรกฺขิตา โหติ; กูฏมฺปิ อวสฺสุตํ โหติ, โคปานสิโยปิ อวสฺสุตา โหนฺติ, ภิตฺติปิ อวสฺสุตา โหติ; กูฏมฺปิ ปูติกํ โหติ, โคปานสิโยปิ ปูติกา โหนฺติ, ภิตฺติปิ ปูติกา โหติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, คหปติ, จิตฺเต อรกฺขิเต กายกมฺมมฺปิ อรกฺขิตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อรกฺขิตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อรกฺขิตํ โหติฯ ตสฺส อรกฺขิตกายกมฺมนฺตสฺส อรกฺขิตวจีกมฺมนฺตสฺส อรกฺขิตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ อวสฺสุตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อวสฺสุตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อวสฺสุตํ โหติฯ ตสฺส อวสฺสุตกายกมฺมนฺตสฺส อวสฺสุตวจีกมฺมนฺตสฺส อวสฺสุตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ ปูติกํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ ปูติกํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ ปูติกํ โหติฯ ตสฺส ปูติกายกมฺมนฺตสฺส ปูติวจีกมฺมนฺตสฺส ปูติมโนกมฺมนฺตสฺส น ภทฺทกํ มรณํ โหติ, น ภทฺทิกา กาลงฺกิริยาฯ
‘‘จิตฺเต , คหปติ, รกฺขิเต กายกมฺมมฺปิ รกฺขิตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ รกฺขิตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ รกฺขิตํ โหติฯ ตสฺส รกฺขิตกายกมฺมนฺตสฺส รกฺขิตวจีกมฺมนฺตสฺส รกฺขิตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติฯ ตสฺส อนวสฺสุตกายกมฺมนฺตสฺส อนวสฺสุตวจีกมฺมนฺตสฺส อนวสฺสุตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ อปูติกํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อปูติกํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อปูติกํ โหติฯ ตสฺส อปูติกายกมฺมนฺตสฺส อปูติวจีกมฺมนฺตสฺส อปูติมโนกมฺมนฺตสฺส ภทฺทกํ มรณํ โหติ, ภทฺทิกา กาลงฺกิริยาฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, คหปติ , กูฏาคาเร สุจฺฉนฺเน กูฏมฺปิ รกฺขิตํ โหติ, โคปานสิโยปิ รกฺขิตา โหนฺติ, ภิตฺติปิ รกฺขิตา โหติ; กูฏมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติ, โคปานสิโยปิ อนวสฺสุตา โหนฺติ, ภิตฺติปิ อนวสฺสุตา โหติ; กูฏมฺปิ อปูติกํ โหติ, โคปานสิโยปิ อปูติกา โหนฺติ, ภิตฺติปิ อปูติกา โหติฯ
เอวเมวํ โข, คหปติ, จิตฺเต รกฺขิเต กายกมฺมมฺปิ รกฺขิตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ รกฺขิตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ รกฺขิตํ โหติฯ ตสฺส รกฺขิตกายกมฺมนฺตสฺส รกฺขิตวจีกมฺมนฺตสฺส รกฺขิตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อนวสฺสุตํ โหติฯ ตสฺส อนวสฺสุตกายกมฺมนฺตสฺส อนวสฺสุตวจีกมฺมนฺตสฺส อนวสฺสุตมโนกมฺมนฺตสฺส กายกมฺมมฺปิ อปูติกํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อปูติกํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อปูติกํ โหติฯ ตสฺส อปูติกายกมฺมนฺตสฺส อปูติวจีกมฺมนฺตสฺส อปูติมโนกมฺมนฺตสฺส ภทฺทกํ มรณํ โหติ, ภทฺทิกา กาลงฺกิริยา’’ติฯ สตฺตมํฯ
๘. พฺยาปนฺนสุตฺตํ
๑๑๑. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘จิตฺเต, คหปติ, พฺยาปนฺเน กายกมฺมมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติฯ ตสฺส พฺยาปนฺนกายกมฺมนฺตสฺส พฺยาปนฺนวจีกมฺมนฺตสฺส พฺยาปนฺนมโนกมฺมนฺตสฺส น ภทฺทกํ มรณํ โหติ, น ภทฺทิกา กาลงฺกิริยาฯ เสยฺยถาปิ, คหปติ, กูฏาคาเร ทุจฺฉนฺเน กูฏมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติ, โคปานสิโยปิ พฺยาปนฺนา โหนฺติ, ภิตฺติปิ พฺยาปนฺนา โหติ; เอวเมวํ โข, คหปติ, จิตฺเต พฺยาปนฺเน กายกมฺมมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ พฺยาปนฺนํ โหติฯ ตสฺส พฺยาปนฺนกายกมฺมนฺตสฺส พฺยาปนฺนวจีกมฺมนฺตสฺส พฺยาปนฺนมโนกมฺมนฺตสฺส น ภทฺทกํ มรณํ โหติ, น ภทฺทิกา กาลงฺกิริยาฯ
‘‘จิตฺเต , คหปติ, อพฺยาปนฺเน กายกมฺมมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติฯ ตสฺส อพฺยาปนฺนกายกมฺมนฺตสฺส อพฺยาปนฺนวจีกมฺมนฺตสฺส อพฺยาปนฺนมโนกมฺมนฺตสฺส ภทฺทกํ มรณํ โหติ, ภทฺทิกา กาลงฺกิริยาฯ เสยฺยถาปิ, คหปติ, กูฏาคาเร สุจฺฉนฺเน กูฏมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติ, โคปานสิโยปิ อพฺยาปนฺนา โหนฺติ, ภิตฺติปิ อพฺยาปนฺนา โหติ; เอวเมวํ โข, คหปติ, จิตฺเต อพฺยาปนฺเน กายกมฺมมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติ, วจีกมฺมมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติ, มโนกมฺมมฺปิ อพฺยาปนฺนํ โหติฯ ตสฺส อพฺยาปนฺนกายกมฺมนฺตสฺส…เป.… อพฺยาปนฺนมโนกมฺมนฺตสฺส ภทฺทกํ มรณํ โหติ, ภทฺทิกา กาลงฺกิริยา’’ติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ปฐมนิทานสุตฺตํ
๑๑๒. ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายฯ กตมานิ ตีณิ? โลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, โทโส นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, โมโห นิทานํ กมฺมานํ สมุทยายฯ ยํ, ภิกฺขเว, โลภปกตํ กมฺมํ โลภชํ โลภนิทานํ โลภสมุทยํ, ตํ กมฺมํ อกุสลํ ตํ กมฺมํ สาวชฺชํ ตํ กมฺมํ ทุกฺขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติฯ ยํ, ภิกฺขเว, โทสปกตํ กมฺมํ โทสชํ โทสนิทานํ โทสสมุทยํ, ตํ กมฺมํ อกุสลํ ตํ กมฺมํ สาวชฺชํ ตํ กมฺมํ ทุกฺขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติฯ ยํ, ภิกฺขเว, โมหปกตํ กมฺมํ โมหชํ โมหนิทานํ โมหสมุทยํ, ตํ กมฺมํ อกุสลํ ตํ กมฺมํ สาวชฺชํ ตํ กมฺมํ ทุกฺขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายฯ
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายฯ กตมานิ ตีณิ? อโลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, อโทโส นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, อโมโห นิทานํ กมฺมานํ สมุทยายฯ ยํ, ภิกฺขเว, อโลภปกตํ กมฺมํ อโลภชํ อโลภนิทานํ อโลภสมุทยํ, ตํ กมฺมํ กุสลํ ตํ กมฺมํ อนวชฺชํ ตํ กมฺมํ สุขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติฯ ยํ, ภิกฺขเว, อโทสปกตํ กมฺมํ อโทสชํ อโทสนิทานํ อโทสสมุทยํ, ตํ กมฺมํ กุสลํ ตํ กมฺมํ อนวชฺชํ ตํ กมฺมํ สุขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติฯ ยํ, ภิกฺขเว, อโมหปกตํ กมฺมํ อโมหชํ อโมหนิทานํ อโมหสมุทยํ, ตํ กมฺมํ กุสลํ ตํ กมฺมํ อนวชฺชํ ตํ กมฺมํ สุขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายา’’ติฯ นวมํฯ
๑๐. ทุติยนิทานสุตฺตํ
๑๑๓. ‘‘ตีณิมานิ , ภิกฺขเว, นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายฯ กตมานิ ตีณิ? อตีเต, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติ; อนาคเต, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติ; ปจฺจุปฺปนฺเน, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, อตีเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติ? อตีเต, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติฯ ตสฺส อตีเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ เจตสา อนุวิตกฺกยโต อนุวิจารยโต ฉนฺโท ชายติฯ ฉนฺทชาโต เตหิ ธมฺเมหิ สํยุตฺโต โหติฯ เอตมหํ, ภิกฺขเว, สํโยชนํ วทามิ โย เจตโส สาราโคฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อตีเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อนาคเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติ? อนาคเต, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติฯ ตสฺส อนาคเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ เจตสา อนุวิตกฺกยโต อนุวิจารยโต ฉนฺโท ชายติฯ ฉนฺทชาโต เตหิ ธมฺเมหิ สํยุตฺโต โหติฯ เอตมหํ, ภิกฺขเว, สํโยชนํ วทามิ โย เจตโส สาราโคฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อนาคเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติ? ปจฺจุปฺปนฺเน, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติฯ ตสฺส ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ เจตสา อนุวิตกฺกยโต อนุวิจารยโต ฉนฺโท ชายติฯ ฉนฺทชาโต เตหิ ธมฺเมหิ สํยุตฺโต โหติฯ เอตมหํ, ภิกฺขเว, สํโยชนํ วทามิ โย เจตโส สาราโคฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท ชายติฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายฯ
‘‘ตีณิมานิ , ภิกฺขเว, นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายฯ กตมานิ ตีณิ? อตีเต, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติ; อนาคเต ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติ; ปจฺจุปฺปนฺเน, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, อตีเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติ? อตีตานํ, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิยานํ ธมฺมานํ อายติํ วิปากํ ปชานาติฯ อายติํ วิปากํ วิทิตฺวา ตทภินิวตฺเตติฯ ตทภินิวตฺเตตฺวา ตทภินิวชฺเชติ, ตทภินิวชฺเชตฺวา (สี. สฺยา. กํ.) เจตสา อภินิวิชฺฌิตฺวา อภิวิราเชตฺวา (สี. สฺยา. กํ. ปี.) ปญฺญาย อติวิชฺฌ อภินิวิชฺฌ (ก.) ปสฺสติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อตีเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อนาคเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติ? อนาคตานํ, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิยานํ ธมฺมานํ อายติํ วิปากํ ปชานาติฯ อายติํ วิปากํ วิทิตฺวา ตทภินิวตฺเตติฯ ตทภินิวตฺเตตฺวา เจตสา อภินิวิชฺฌิตฺวา ปญฺญาย อติวิชฺฌ ปสฺสติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อนาคเต ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติ? ปจฺจุปฺปนฺนานํ, ภิกฺขเว, ฉนฺทราคฏฺฐานิยานํ ธมฺมานํ อายติํ วิปากํ ปชานาติ, อายติํ วิปากํ วิทิตฺวา ตทภินิวตฺเตติ, ตทภินิวตฺเตตฺวา เจตสา อภินิวิชฺฌิตฺวา ปญฺญาย อติวิชฺฌ ปสฺสติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคฏฺฐานิเย ธมฺเม อารพฺภ ฉนฺโท น ชายติฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยายา’’ติฯ ทสมํฯ
สมฺโพธวคฺโค ปฐโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ปุพฺเพว ทุเว อสฺสาทา, สมโณ รุณฺณปญฺจมํ;
อติตฺติ ทฺเว จ วุตฺตานิ, นิทานานิ อปเร ทุเวติฯ