๒. สีหนาทวคฺโค
๑. สีหนาทสุตฺตํ
๑๑. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘วุตฺโถ เม, ภนฺเต, สาวตฺถิยํ วสฺสาวาโสฯ อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, ชนปทจาริกํ ปกฺกมิตุ’’นฺติฯ ‘‘ยสฺสทานิ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กาลํ มญฺญสี’’ติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ อจิรปกฺกนฺเต อายสฺมนฺเต สาริปุตฺเต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อายสฺมา มํ, ภนฺเต, สาริปุตฺโต อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกนฺโต’’ติฯ อถ โข ภควา อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, มม วจเนน สาริปุตฺตํ อามนฺเตหิ – ‘สตฺถา ตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, อามนฺเตตี’’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สตฺถา ตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, อามนฺเตตี’’ติฯ ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตสฺส ภิกฺขุโน ปจฺจสฺโสสิฯ
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน มหาโมคฺคลาโน (ก.) อายสฺมา จ อานนฺโท อวาปุรณํ อปาปุรณํ (สฺยา. ก.) อาทาย วิหาเร อาหิณฺฑนฺติ วิหาเรน วิหารํ อนฺวาหิณฺฑนฺติ (สี. ปี.), วิหารํ อาหิณฺฑนฺติ (สฺยา.) – ‘‘อภิกฺกมถายสฺมนฺโต, อภิกฺกมถายสฺมนฺโต! อิทานายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต สมฺมุขา สีหนาทํ นทิสฺสตี’’ติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘อิธ เต, สาริปุตฺต, อญฺญตโร สพฺรหฺมจารี ขียนธมฺมํ อาปนฺโน – ‘อายสฺมา มํ, ภนฺเต, สาริปุตฺโต อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺชจาริกํ ปกฺกนฺโต’’’ติฯ
‘‘ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, ปถวิยํ สุจิมฺปิ นิกฺขิปนฺติ อสุจิมฺปิ นิกฺขิปนฺติ คูถคตมฺปิ นิกฺขิปนฺติ มุตฺตคตมฺปิ นิกฺขิปนฺติ เขฬคตมฺปิ นิกฺขิปนฺติ ปุพฺพคตมฺปิ นิกฺขิปนฺติ โลหิตคตมฺปิ นิกฺขิปนฺติ, น จ เตน ปถวี อฏฺฏียติ วา หรายติ วา ชิคุจฺฉติ วา; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, ปถวีสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, อาปสฺมิํ สุจิมฺปิ โธวนฺติ อสุจิมฺปิ โธวนฺติ คูถคตมฺปิ… มุตฺตคตมฺปิ… เขฬคตมฺปิ… ปุพฺพคตมฺปิ… โลหิตคตมฺปิ โธวนฺติ, น จ เตน อาโป อฏฺฏียติ วา หรายติ วา ชิคุจฺฉติ วา; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, อาโปสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, เตโช สุจิมฺปิ ฑหติ อสุจิมฺปิ ฑหติ คูถคตมฺปิ… มุตฺตคตมฺปิ… เขฬคตมฺปิ… ปุพฺพคตมฺปิ… โลหิตคตมฺปิ ฑหติ, น จ เตน เตโช อฏฺฏียติ วา หรายติ วา ชิคุจฺฉติ วา; เอวเมวํ โข อหํ , ภนฺเต, เตโชสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, วาโย สุจิมฺปิ อุปวายติ อสุจิมฺปิ อุปวายติ คูถคตมฺปิ… มุตฺตคตมฺปิ… เขฬคตมฺปิ… ปุพฺพคตมฺปิ… โลหิตคตมฺปิ อุปวายติ, น จ เตน วาโย อฏฺฏียติ วา หรายติ วา ชิคุจฺฉติ วา; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, วาโยสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ , ภนฺเต, รโชหรณํ สุจิมฺปิ ปุญฺฉติ อสุจิมฺปิ ปุญฺฉติ คูถคตมฺปิ… มุตฺตคตมฺปิ… เขฬคตมฺปิ… ปุพฺพคตมฺปิ… โลหิตคตมฺปิ ปุญฺฉติ, น จ เตน รโชหรณํ อฏฺฏียติ วา หรายติ วา ชิคุจฺฉติ วา; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, รโชหรณสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, จณฺฑาลกุมารโก วา จณฺฑาลกุมาริกา วา กโฬปิหตฺโถ นนฺตกวาสี คามํ วา นิคมํ วา ปวิสนฺโต นีจจิตฺตํเยว อุปฏฺฐเปตฺวา ปวิสติ; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, จณฺฑาลกุมารกจณฺฑาลกุมาริกาสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, อุสโภ ฉินฺนวิสาโณ สูรโต สุทนฺโต สุวินีโต รถิยาย รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ อนฺวาหิณฺฑนฺโต น กิญฺจิ หิํสติ ปาเทน วา วิสาเณน วา; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, อุสภฉินฺนวิสาณสเมน เจตสา วิหรามิ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก สีสํนฺหาโต อหิกุณเปน วา กุกฺกุรกุณเปน วา มนุสฺสกุณเปน วา กณฺเฐ อาสตฺเตน อฏฺฏีเยยฺย หราเยยฺย ชิคุจฺเฉยฺย; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, อิมินา ปูติกาเยน อฏฺฏียามิ หรายามิ ชิคุจฺฉามิฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยฯ
‘‘เสยฺยถาปิ , ภนฺเต, ปุริโส เมทกถาลิกํ ปริหเรยฺย ฉิทฺทาวฉิทฺทํ อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, อิมํ กายํ ปริหรามิ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํฯ ยสฺส นูน, ภนฺเต, กาเย กายคตาสติ อนุปฏฺฐิตา อสฺส, โส อิธ อญฺญตรํ สพฺรหฺมจาริํ อาสชฺช อปฺปฏินิสฺสชฺช จาริกํ ปกฺกเมยฺยา’’ติฯ
อถ โข โส ภิกฺขุ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺจโย มํ, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โย อหํ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน อพฺภาจิกฺขิํฯ ตสฺส เม, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหตุ อายติํ สํวรายา’’ติฯ ‘‘ตคฺฆ ตํ ตฺวํ (สี. ปี.), ภิกฺขุ, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โย ตฺวํ สาริปุตฺตํ อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน อพฺภาจิกฺขิฯ ยโต จ โข ตฺวํ, ภิกฺขุ, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ, ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหามฯ วุฑฺฒิเหสา, ภิกฺขุ, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายติํ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติฯ
อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อามนฺเตสิ – ‘‘ขม, สาริปุตฺต, อิมสฺส โมฆปุริสสฺส, ปุรา ตสฺส ตตฺเถว สตฺตธา มุทฺธา ผลตี’’ติ ผลิสฺสตีติ (ก. สี. สฺยา. ปี. ก.) อฏฺฐกถาสุ ปน ‘‘ผลตีติ’’ อิตฺเวว ทิสฺสติฯ ‘‘ขมามหํ, ภนฺเต, ตสฺส อายสฺมโต สเจ มํ โส อายสฺมา เอวมาห – ‘ขมตุ จ เม โส อายสฺมา’’’ติฯ ปฐมํฯ
๒. สอุปาทิเสสสุตฺตํ
๑๒. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ อถ โข อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อติปฺปโค โข ตาว สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตุํ, ยํนูนาหํ เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกเมยฺย’’นฺติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เตหิ อญฺญติตฺถิเยหิ ปริพฺพาชเกหิ สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ
เตน โข ปน สมเยน เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘‘โย หิ โกจิ, อาวุโส, สอุปาทิเสโส กาลํ กโรติ, สพฺโพ โส อปริมุตฺโต นิรยา อปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา อปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา อปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา’’ติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ ภาสิตํ เนว อภินนฺทิ นปฺปฏิกฺโกสิฯ อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ – ‘‘ภควโต สนฺติเก เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานิสฺสามี’’ติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิํฯ ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ – ‘อติปฺปโค โข ตาว สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตุํ; ยํนูนาหํ เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกเมยฺย’นฺติฯ อถ โข อหํ, ภนฺเต, เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกมิํ; อุปสงฺกมิตฺวา เตหิ อญฺญติตฺถิเยหิ ปริพฺพาชเกหิ สทฺธิํ สมฺโมทิํฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํฯ เตน โข ปน สมเยน เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘โย หิ โกจิ, อาวุโส, สอุปาทิเสโส กาลํ กโรติ, สพฺโพ โส อปริมุตฺโต นิรยา อปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา อปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา อปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา’ติฯ อถ โข อหํ, ภนฺเต, เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ ภาสิตํ เนว อภินนฺทิํ นปฺปฏิกฺโกสิํฯ อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมิํ – ‘ภควโต สนฺติเก เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานิสฺสามี’’’ติฯ
‘‘เก จ เกจิ (สฺยา. ปี.), เต จ (ก.), สาริปุตฺต, อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา พาลา อพฺยตฺตา, เก จ เกจิ (สฺยา. ปี. ก.) อ. นิ. ๖.๔๔ ปาฬิยา สํสนฺเทตพฺพํ สอุปาทิเสสํ วา ‘สอุปาทิเสโส’ติ ชานิสฺสนฺติ, อนุปาทิเสสํ วา ‘อนุปาทิเสโส’ติ ชานิสฺสนฺติ’’!
‘‘นวยิเม, สาริปุตฺต, ปุคฺคลา สอุปาทิเสสา กาลํ กุรุมานา ปริมุตฺตา นิรยา ปริมุตฺตา ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺตา เปตฺติวิสยา ปริมุตฺตา อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ กตเม นว? อิธ , สาริปุตฺต, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ, สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี , ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติฯ อยํ, สาริปุตฺต , ปฐโม ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ
‘‘ปุน จปรํ, สาริปุตฺต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ, สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี, ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติ…เป.… อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ…เป.… สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ…เป.… อุทฺธํโสโต โหติ อกนิฏฺฐคามีฯ อยํ, สาริปุตฺต, ปญฺจโม ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ
‘‘ปุน จปรํ, สาริปุตฺต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ, สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี, ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ อยํ, สาริปุตฺต, ฉฏฺโฐ ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา…เป.… ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ
‘‘ปุน จปรํ, สาริปุตฺต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ, สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี, ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา เอกพีชี โหติ, เอกํเยว มานุสกํ ภวํ นิพฺพตฺเตตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ อยํ, สาริปุตฺต, สตฺตโม ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา…เป.… ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ
‘‘ปุน จปรํ, สาริปุตฺต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ, สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี, ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โกลํโกโล โหติ, ทฺเว วา ตีณิ วา กุลานิ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ อยํ, สาริปุตฺต, อฏฺฐโม ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา…เป.… ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ
‘‘ปุน จปรํ, สาริปุตฺต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ, สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี, ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา สตฺตกฺขตฺตุปรโม โหติ, สตฺตกฺขตฺตุปรมํ เทเว จ มนุสฺเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ อยํ, สาริปุตฺต, นวโม ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ
‘‘เก จ, สาริปุตฺต, อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา พาลา อพฺยตฺตา, เก จ สอุปาทิเสสํ วา ‘สอุปาทิเสโส’ติ ชานิสฺสนฺติ, อนุปาทิเสสํ วา ‘อนุปาทิเสโส’ติ ชานิสฺสนฺติ! อิเม โข, สาริปุตฺต, นว ปุคฺคลา สอุปาทิเสสา กาลํ กุรุมานา ปริมุตฺตา นิรยา ปริมุตฺตา ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺตา เปตฺติวิสยา ปริมุตฺตา อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ น ตาวายํ, สาริปุตฺต, ธมฺมปริยาโย ปฏิภาสิ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? มายิมํ ธมฺมปริยายํ สุตฺวา ปมาทํ อาหริํสูติ อาหริํสุ (สี. ปี.)ฯ อปิ จ มยา อปิ จายํ (?), สาริปุตฺต, ธมฺมปริยาโย ปญฺหาธิปฺปาเยน ภาสิโต’’ติฯ ทุติยํฯ
๓. โกฏฺฐิกสุตฺตํ
๑๓. อถ โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก มหาโกฏฺฐิโต (สี. สฺยา. ปี.) เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ สุขเวทนียํ สุขเวทนิยํ (ก.) ม. นิ. ๓.๘ ปสฺสิตพฺพํ, ตํ เม กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ ทุกฺขเวทนิยํ (ก.) โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ สุขเวทนียํ สุขเวทนิยํ (ก.) ม. นิ. ๓.๘ ปสฺสิตพฺพํ, ตํ เม กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ ทุกฺขเวทนิยํ (ก.) โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ ปนาวุโส, สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ สุขเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ พหุเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ อปฺปเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต , ‘ยํ กมฺมํ อปฺปเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ พหุเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ เวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ อเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ อเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ เวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ
‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหตูติ , เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ สุขเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ สุขเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ พหุเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ อปฺปเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ อปฺปเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ พหุเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ เวทนียํ ตํ เม กมฺมํ อเวทนียํ โหตูติ , เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ
‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ อเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ เวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ อถ กิมตฺถํ จรหาวุโส, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ?
‘‘ยํ ขฺวสฺส ยํ โข (ก.), อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํ, ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ วุสฺสติ (สฺยา.)ฯ (‘‘กิํ ปนสฺสาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํ, ยสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ?) ( ) สฺยา. ก. โปตฺถเกสุ นตฺถิ ‘‘‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ขฺวสฺส โข ยํ (ก.), อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํฯ ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติฯ อยํ ‘ทุกฺขสมุทโย’ติ ขฺวสฺส, อาวุโส…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ขฺวสฺส, อาวุโส…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ขฺวสฺส, อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํฯ ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติฯ อิทํ ขฺวสฺส อิติ โข ยํ (ก.), อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํฯ ตสฺส ยสฺส (?) ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติฯ ตติยํฯ
๔. สมิทฺธิสุตฺตํ
๑๔. อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สมิทฺธิํ อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ – ‘‘กิมารมฺมณา, สมิทฺธิ, ปุริสสฺส สงฺกปฺปวิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ? ‘‘นามรูปารมฺมณา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กฺว นานตฺตํ คจฺฉนฺตี’’ติ? ‘‘ธาตูสุ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสมุทยา’’ติ? ‘‘ผสฺสสมุทยา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสโมสรณา’’ติ? ‘‘เวทนาสโมสรณา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน , สมิทฺธิ, กิํปมุขา’’ติ? ‘‘สมาธิปฺปมุขา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํอธิปเตยฺยา’’ติ? ‘‘สตาธิปเตยฺยา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํอุตฺตรา’’ติ? ‘‘ปญฺญุตฺตรา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสารา’’ติ? ‘‘วิมุตฺติสารา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํโอคธา’’ติ? ‘‘อมโตคธา, ภนฺเต’’ติฯ
‘‘‘กิมารมฺมณา, สมิทฺธิ, ปุริสสฺส สงฺกปฺปวิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘นามรูปารมฺมณา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กฺว นานตฺตํ คจฺฉนฺตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘ธาตูสุ, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสมุทยา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘ผสฺสสมุทยา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสโมสรณา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘เวทนาสโมสรณา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํปมุขา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘สมาธิปฺปมุขา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํอธิปเตยฺยา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘สตาธิปเตยฺยา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํอุตฺตรา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘ปญฺญุตฺตรา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสารา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘วิมุตฺติสารา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํโอคธา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘อมโตคธา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ สาธุ สาธุ, สมิทฺธิ! สาธุ โข ตฺวํ, สมิทฺธิ, ปุฏฺโฐ ปญฺหํ (สี. สฺยา. ปี.) ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชสิ, เตน จ มา มญฺญี’’ติฯ จตุตฺถํฯ
๕. คณฺฑสุตฺตํ
๑๕. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คณฺโฑ อเนกวสฺสคณิโกฯ ตสฺสสฺสุ คณฺฑสฺส นว วณมุขานิ นว อเภทนมุขานิฯ ตโต ยํ กิญฺจิ ปคฺฆเรยฺย – อสุจิเยว ปคฺฆเรยฺย, ทุคฺคนฺธํเยว ปคฺฆเรยฺย, เชคุจฺฉิยํเยว เชคุจฺฉิเยว (ก.) ปคฺฆเรยฺย; ยํ กิญฺจิ ปสเวยฺย – อสุจิเยว ปสเวยฺย, ทุคฺคนฺธํเยว ปสเวยฺย, เชคุจฺฉิยํเยว ปสเวยฺยฯ
‘‘คณฺโฑติ โข, ภิกฺขเว, อิมสฺเสตํ จาตุมหาภูติกสฺส จาตุมฺมหาภูติกสฺส (สี. สฺยา. ปี.) กายสฺส อธิวจนํ มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺสฯ ตสฺสสฺสุ คณฺฑสฺส นว วณมุขานิ นว อเภทนมุขานิฯ ตโต ยํ กิญฺจิ ปคฺฆรติ – อสุจิเยว ปคฺฆรติ, ทุคฺคนฺธํเยว ปคฺฆรติ, เชคุจฺฉิยํเยว ปคฺฆรติ; ยํ กิญฺจิ ปสวติ – อสุจิเยว ปสวติ, ทุคฺคนฺธํเยว ปสวติ, เชคุจฺฉิยํเยว ปสวติฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, อิมสฺมิํ กาเย นิพฺพินฺทถา’’ติฯ ปญฺจมํฯ
๖. สญฺญาสุตฺตํ
๑๖. ‘‘นวยิมา, ภิกฺขเว, สญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานาฯ กตมา นว ? อสุภสญฺญา, มรณสญฺญา, อาหาเร ปฏิกูลสญฺญา ปฏิกฺกูลสญฺญา (สี. สฺยา. ปี.), สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญา อนภิรติสญฺญา (ก.) อ. นิ. ๕.๑๒๑-๑๒๒, อนิจฺจสญฺญา, อนิจฺเจ ทุกฺขสญฺญา, ทุกฺเข อนตฺตสญฺญา, ปหานสญฺญา, วิราคสญฺญา – อิมา โข, ภิกฺขเว, นว สญฺญา, ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. กุลสุตฺตํ
๑๗. ‘‘นวหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา นาลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา วา นาลํ นิสีทิตุํฯ กตเมหิ นวหิ? น มนาเปน ปจฺจุฏฺเฐนฺติ, น มนาเปน อภิวาเทนฺติ, น มนาเปน อาสนํ เทนฺติ, สนฺตมสฺส ปริคุหนฺติ, พหุกมฺปิ โถกํ เทนฺติ, ปณีตมฺปิ ลูขํ เทนฺติ, อสกฺกจฺจํ เทนฺติ โน สกฺกจฺจํ, น อุปนิสีทนฺติ ธมฺมสฺสวนาย, ภาสิตมสฺส น สุสฺสูสนฺติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, นวหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา นาลํ อุปคนฺตุํ อุปคนฺตฺวา วา นาลํ นิสีทิตุํฯ
‘‘นวหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา อลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา วา อลํ นิสีทิตุํฯ กตเมหิ นวหิ? มนาเปน ปจฺจุฏฺเฐนฺติ, มนาเปน อภิวาเทนฺติ, มนาเปน อาสนํ เทนฺติ, สนฺตมสฺส น ปริคุหนฺติ, พหุกมฺปิ พหุกํ เทนฺติ, ปณีตมฺปิ ปณีตํ เทนฺติ, สกฺกจฺจํ เทนฺติ โน อสกฺกจฺจํ, อุปนิสีทนฺติ ธมฺมสฺสวนาย, ภาสิตมสฺส สุสฺสูสนฺติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, นวหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา อลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา วา อลํ นิสีทิตุ’’นฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. นวงฺคุโปสถสุตฺตํ
๑๘. ‘‘นวหิ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต อุโปสโถ อุปวุตฺโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโรฯ กถํ อุปวุตฺโถ จ, ภิกฺขเว, นวหงฺเคหิ สมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘ยาวชีวํ อรหนฺโต ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถา ลชฺชี ทยาปนฺนา สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปิโน วิหรนฺติ; อหมฺปชฺช อิมญฺจ รตฺติํ อิมญฺจ ทิวสํ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรามิฯ อิมินาปงฺเคน อิมินาปิ องฺเคน (ก. สี.) อรหตํ อนุกโรมิ; อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติฯ อิมินา ปฐเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ…เป. …ฯ
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรตา นีจเสยฺยํ กปฺเปนฺติ – มญฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา; อหมฺปชฺช อิมญฺจ รตฺติํ อิมญฺจ ทิวสํ อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต นีจเสยฺยํ กปฺเปมิ – มญฺจเก วา ติณสนฺถารเก วาฯ อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ; อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติฯ อิมินา อฏฺฐเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติฯ
‘‘เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํฯ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน อพฺยาปชฺเฌน (ก.), อพฺยาพชฺเฌน (?) ผริตฺวา วิหรติฯ อิมินา นวเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติฯ เอวํ อุปวุตฺโถ โข, ภิกฺขเว, นวหงฺเคหิ สมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร’’ติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. เทวตาสุตฺตํ
๑๙. ‘‘อิมญฺจ, ภิกฺขเว, รตฺติํ สมฺพหุลา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข, ภิกฺขเว, ตา เทวตา มํ เอตทโวจุํ – ‘อุปสงฺกมิํสุ โน, ภนฺเต, ปุพฺเพ มนุสฺสภูตานํ ปพฺพชิตา อคารานิฯ เต มยํ, ภนฺเต, ปจฺจุฏฺฐิมฺห, โน จ โข อภิวาทิมฺหฯ ตา มยํ, ภนฺเต, อปริปุณฺณกมฺมนฺตา วิปฺปฏิสารินิโย ปจฺจานุตาปินิโย หีนํ กายํ อุปปนฺนา’’’ติฯ
‘‘อปราปิ มํ, ภิกฺขเว, สมฺพหุลา เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘อุปสงฺกมิํสุ โน, ภนฺเต, ปุพฺเพ มนุสฺสภูตานํ ปพฺพชิตา อคารานิฯ เต มยํ, ภนฺเต, ปจฺจุฏฺฐิมฺห อภิวาทิมฺห ปจฺจุฏฺฐิมฺห จ อภิวาทิมฺห จ (สฺยา.), โน จ เตสํ อาสนํ อทมฺหฯ ตา มยํ, ภนฺเต, อปริปุณฺณกมฺมนฺตา วิปฺปฏิสารินิโย ปจฺจานุตาปินิโย หีนํ กายํ อุปปนฺนา’’’ติฯ
‘‘อปราปิ มํ, ภิกฺขเว, สมฺพหุลา เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘อุปสงฺกมิํสุ โน, ภนฺเต, ปุพฺเพ มนุสฺสภูตานํ ปพฺพชิตา อคารานิฯ เต มยํ, ภนฺเต, ปจฺจุฏฺฐิมฺห อภิวาทิมฺห ปจฺจุฏฺฐิมฺห จ อภิวาทิมฺห จ (สฺยา.) อาสนํ อาสนญฺจ (สี. สฺยา.) อทมฺห, โน จ โข ยถาสตฺติ ยถาพลํ สํวิภชิมฺห…เป.… ยถาสตฺติ ยถาพลํ ยถาพลํ จ (?) สํวิภชิมฺห, โน จ โข อุปนิสีทิมฺห ธมฺมสฺสวนาย…เป.… อุปนิสีทิมฺห อุปนิสีทิมฺห จ (สฺยา.) ธมฺมสฺสวนาย, โน จ โข โอหิตโสตา ธมฺมํ สุณิมฺห…เป.… โอหิตโสตา จ ธมฺมํ สุณิมฺห, โน จ โข สุตฺวา ธมฺมํ ธารยิมฺห…เป.… สุตฺวา จ ธมฺมํ ธารยิมฺห, โน จ โข ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขิมฺห…เป.… ธาตานญฺจ ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขิมฺห, โน จ โข อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชิมฺหฯ ตา มยํ, ภนฺเต, อปริปุณฺณกมฺมนฺตา วิปฺปฏิสารินิโย ปจฺจานุตาปินิโย หีนํ กายํ อุปปนฺนา’’’ติฯ
‘‘อปราปิ มํ, ภิกฺขเว, สมฺพหุลา เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘อุปสงฺกมิํสุ โน, ภนฺเต, ปุพฺเพ มนุสฺสภูตานํ ปพฺพชิตา อคารานิฯ เต มยํ, ภนฺเต, ปจฺจุฏฺฐิมฺห อภิวาทิมฺห ปจฺจุฏฺฐิมฺห จ อภิวาทิมฺห จ (สฺยา.), อาสนํ อาสนญฺจ (สี. สฺยา.) อทมฺห, ยถาสตฺติ ยถาพลํ ยถาพลํ จ (?) สํวิภชิมฺห, อุปนิสีทิมฺห อุปนิสีทิมฺห จ (สฺยา.) ธมฺมสฺสวนาย, โอหิตโสตา จ ธมฺมํ สุณิมฺห, สุตฺวา จ ธมฺมํ ธารยิมฺห, ธาตานญฺจ ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขิมฺห, อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมํ ธมฺมานุธมฺมญฺจ (?) ปฏิปชฺชิมฺหฯ ตา มยํ, ภนฺเต, ปริปุณฺณกมฺมนฺตา อวิปฺปฏิสารินิโย อปจฺจานุตาปินิโย ปณีตํ กายํ อุปปนฺนา’ติฯ เอตานิ, ภิกฺขเว, รุกฺขมูลานิ เอตานิ สุญฺญาคารานิฯ ฌายถ, ภิกฺขเว, มา ปมาทตฺถ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ เสยฺยถาปิ ตา ปุริมิกา เทวตา’’ติฯ นวมํฯ
๑๐. เวลามสุตฺตํ
๒๐. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อปิ นุ เต, คหปติ, กุเล ทานํ ทียตี’’ติ? ‘‘ทียติ เม, ภนฺเต, กุเล ทานํ; ตญฺจ โข ลูขํ กณาชกํ พิฬงฺคทุติย’’นฺติฯ ‘‘ลูขญฺเจปิ ลูขํ วาปิ (สฺยา.), ลูขญฺจาปิ (ก.), คหปติ, ทานํ เทติ ปณีตํ วา; ตญฺจ อสกฺกจฺจํ เทติ, อจิตฺตีกตฺวา อจิตฺติํ กตฺวา (ก.), อปจิตฺติํ กตฺวา (สฺยา.), อจิตฺติกตฺวา (ปี.) เทติ, อสหตฺถา เทติ, อปวิทฺธํ อปวิฏฺฐํ (สฺยา.) เทติ, อนาคมนทิฏฺฐิโก เทติฯ ยตฺถ ยตฺถ ตสฺส ตสฺส ทานสฺส วิปาโก นิพฺพตฺตติ, น อุฬาราย ภตฺตโภคาย จิตฺตํ นมติ, น อุฬาราย วตฺถโภคาย จิตฺตํ นมติ, น อุฬาราย ยานโภคาย จิตฺตํ นมติ, น อุฬาเรสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ โภคาย จิตฺตํ นมติฯ เยปิสฺส เต โหนฺติ ปุตฺตาติ วา ทาราติ วา ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา, เตปิ น สุสฺสูสนฺติ น โสตํ โอทหนฺติ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? เอวญฺเหตํ เอวญฺเจตํ (สฺยา. ก.), คหปติ, โหติ อสกฺกจฺจํ กตานํ กมฺมานํ วิปาโก’’ฯ
‘‘ลูขญฺเจปิ, คหปติ, ทานํ เทติ ปณีตํ วา; ตญฺจ สกฺกจฺจํ เทติ, จิตฺตีกตฺวา เทติ, สหตฺถา เทติ, อนปวิทฺธํ เทติ, อาคมนทิฏฺฐิโก เทติฯ ยตฺถ ยตฺถ ตสฺส ตสฺส ทานสฺส วิปาโก นิพฺพตฺตติ, อุฬาราย ภตฺตโภคาย จิตฺตํ นมติ, อุฬาราย วตฺถโภคาย จิตฺตํ นมติ, อุฬาราย ยานโภคาย จิตฺตํ นมติ, อุฬาเรสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ โภคาย จิตฺตํ นมติฯ เยปิสฺส เต โหนฺติ ปุตฺตาติ วา ทาราติ วา ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา, เตปิ สุสฺสูสนฺติ โสตํ โอทหนฺติ อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? เอวญฺเหตํ, คหปติ, โหติ สกฺกจฺจํ กตานํ กมฺมานํ วิปาโกฯ
‘‘ภูตปุพฺพํ, คหปติ, เวลาโม นาม พฺราหฺมโณ อโหสิฯ โส เอวรูปํ ทานํ อทาสิ มหาทานํฯ จตุราสีติ สุวณฺณปาติสหสฺสานิ อทาสิ รูปิยปูรานิ , จตุราสีติ รูปิยปาติสหสฺสานิ อทาสิ สุวณฺณปูรานิ, จตุราสีติ กํสปาติสหสฺสานิ อทาสิ หิรญฺญปูรานิ , จตุราสีติ หตฺถิสหสฺสานิ อทาสิ โสวณฺณาลงฺการานิ โสวณฺณธชานิ เหมชาลปฺปฏิจฺฉนฺนานิ เหมชาลสญฺฉนฺนานิ (สี. ปี.), จตุราสีติ รถสหสฺสานิ อทาสิ สีหจมฺมปริวารานิ พฺยคฺฆจมฺมปริวารานิ ทีปิจมฺมปริวารานิ ปณฺฑุกมฺพลปริวารานิ โสวณฺณาลงฺการานิ โสวณฺณธชานิ เหมชาลปฺปฏิจฺฉนฺนานิ, จตุราสีติ เธนุสหสฺสานิ อทาสิ ทุกูลสนฺธนานิ ทุกูลสนฺทสฺสนานิ (สี.), ทุกูลสณฺฐนานิ (สฺยา.), ทุกูลสนฺถนานิ (ปี.), ทุหสนฺทนานิ (ที. นิ. ๒.๒๖๓), ทุกูลสนฺทนานิ (ตตฺถ ปาฐนฺตรํ) กํสูปธารณานิ, จตุราสีติ กญฺญาสหสฺสานิ อทาสิ อามุตฺตมณิกุณฺฑลาโย อามุกฺกมณิกุณฺฑลาโย (?), จตุราสีติ ปลฺลงฺกสหสฺสานิ อทาสิ โคนกตฺถตานิ ปฏิกตฺถตานิ ปฏลิกตฺถตานิ กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรณานิ สอุตฺตรจฺฉทานิ อุภโตโลหิตกูปธานานิ, จตุราสีติ วตฺถโกฏิสหสฺสานิ อทาสิ โขมสุขุมานํ โกเสยฺยสุขุมานํ กมฺพลสุขุมานํ กปฺปาสิกสุขุมานํ, โก ปน วาโท อนฺนสฺส ปานสฺส ขชฺชสฺส โภชฺชสฺส เลยฺยสฺส เปยฺยสฺส, นชฺโช มญฺเญ วิสฺสนฺทนฺติ วิสฺสนฺทติ (สี. ปี.)ฯ
‘‘สิยา โข ปน เต, คหปติ, เอวมสฺส – ‘อญฺโญ นูน เตน สมเยน เวลาโม พฺราหฺมโณ อโหสิ, โส โย (?) ตํ ทานํ อทาสิ มหาทาน’นฺติฯ น โข ปเนตํ, คหปติ, เอวํ ทฏฺฐพฺพํฯ อหํ เตน สมเยน เวลาโม พฺราหฺมโณ อโหสิํฯ อหํ ตํ ทานํ อทาสิํ มหาทานํฯ ตสฺมิํ โข ปน, คหปติ, ทาเน น โกจิ ทกฺขิเณยฺโย อโหสิ, น ตํ โกจิ ทกฺขิณํ วิโสเธติฯ
‘‘ยํ, คหปติ, เวลาโม พฺราหฺมโณ ทานํ อทาสิ มหาทานํ, โย เจกํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนํ โภเชยฺย, อิทํ ตโต มหปฺผลตรํฯ
( ) (ยญฺจ คหปติ เวลาโม พฺราหฺมโณ ทานํ อทาสิ มหาทานํ) (สี. ปี.) ‘‘โย จ สตํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนานํ โภเชยฺย, โย เจกํ สกทาคามิํ โภเชยฺย, อิทํ ตโต มหปฺผลตรํฯ
( ) (ยญฺจ คหปติ เวลาโม พฺราหฺมโณ ทานํ อทาสิ มหาทานํ) (สี. ปี.) ‘‘โย จ สตํ สกทาคามีนํ โภเชยฺย, โย เจกํ อนาคามิํ โภเชยฺย…เป.… โย จ สตํ อนาคามีนํ โภเชยฺย, โย เจกํ อรหนฺตํ โภเชยฺย… โย จ สตํ อรหนฺตานํ โภเชยฺย, โย เจกํ ปจฺเจกพุทฺธํ โภเชยฺย … โย จ สตํ ปจฺเจกพุทฺธานํ โภเชยฺย, โย จ ตถาคตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ โภเชยฺย… โย จ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ โภเชยฺย… โย จ จาตุทฺทิสํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส วิหารํ การาเปยฺย… โย จ ปสนฺนจิตฺโต พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คจฺเฉยฺย… โย จ ปสนฺนจิตฺโต สิกฺขาปทานิ สมาทิเยยฺย – ปาณาติปาตา เวรมณิํ, อทินฺนาทานา เวรมณิํ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณิํ, มุสาวาทา เวรมณิํ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิํ, โย จ อนฺตมโส คนฺโธหนมตฺตมฺปิ คนฺธูหนมตฺตมฺปิ (สี.), คทฺทูหนมตฺตมฺปิ (สฺยา. ปี.) ม. นิ. ๓.๒๑๑ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวยฺย, ( ) (โย จ อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ อนิจฺจสญฺญํ ภาเวยฺย) (ก.) อิทํ ตโต มหปฺผลตรํฯ
‘‘ยญฺจ, คหปติ, เวลาโม พฺราหฺมโณ ทานํ อทาสิ มหาทานํ, โย เจกํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนํ โภเชยฺย… โย จ สตํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนานํ โภเชยฺย, โย เจกํ สกทาคามิํ โภเชยฺย… โย จ สตํ สกทาคามีนํ โภเชยฺย, โย เจกํ อนาคามิํ โภเชยฺย… โย จ สตํ อนาคามีนํ โภเชยฺย, โย เจกํ อรหนฺตํ โภเชยฺย… โย จ สตํ อรหนฺตานํ โภเชยฺย, โย เจกํ ปจฺเจกพุทฺธํ โภเชยฺย… โย จ สตํ ปจฺเจกพุทฺธานํ โภเชยฺย, โย จ ตถาคตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ โภเชยฺย… โย จ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ โภเชยฺย, โย จ จาตุทฺทิสํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส วิหารํ การาเปยฺย… โย จ ปสนฺนจิตฺโต พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คจฺเฉยฺย, โย จ ปสนฺนจิตฺโต สิกฺขาปทานิ สมาทิเยยฺย – ปาณาติปาตา เวรมณิํ… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิํ, โย จ อนฺตมโส คนฺโธหนมตฺตมฺปิ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวยฺย , โย จ อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ อนิจฺจสญฺญํ ภาเวยฺย, อิทํ ตโต มหปฺผลตร’’นฺติฯ ทสมํฯ
สีหนาทวคฺโค ทุติโยฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
นาโท สอุปาทิเสโส จ, โกฏฺฐิเกน สมิทฺธินา;
คณฺฑสญฺญา กุลํ เมตฺตา, เทวตา เวลาเมน จาติฯ