๕. อกฺโกสวคฺโค
๑. วิวาทสุตฺตํ
๔๑. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน สงฺเฆ ภณฺฑนกลหวิคฺคหวิวาทา อุปฺปชฺชนฺติ, ภิกฺขู จ น ผาสุ ผาสุํ (?) วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘อิธุปาลิ, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติฯ อยํ โข, อุปาลิ, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน สงฺเฆ ภณฺฑนกลหวิคฺคหวิวาทา อุปฺปชฺชนฺติ, ภิกฺขู จ น ผาสุ วิหรนฺตี’’ติฯ ปฐมํฯ
๒. ปฐมวิวาทมูลสุตฺตํ
๔๒. ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, วิวาทมูลานี’’ติ? ‘‘ทส โข, อุปาลิ, วิวาทมูลานิฯ กตมานิ ทส? อิธุปาลิ, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ , ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติฯ อิมานิ โข, อุปาลิ, ทส วิวาทมูลานี’’ติฯ ทุติยํฯ
๓. ทุติยวิวาทมูลสุตฺตํ
๔๓. ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, วิวาทมูลานี’’ติ? ‘‘ทส โข, อุปาลิ, วิวาทมูลานิฯ กตมานิ ทส? อิธุปาลิ, ภิกฺขู อนาปตฺติํ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อาปตฺติํ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ลหุกํ อาปตฺติํ ครุกาปตฺตีติ ทีเปนฺติ , ครุกํ อาปตฺติํ ลหุกาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ อทุฏฺฐุลฺลาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ทุฏฺฐุลฺลาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, สาวเสสํ อาปตฺติํ อนวเสสาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อนวเสสํ อาปตฺติํ สาวเสสาปตฺตีติ ทีเปนฺติ , สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺติํ อปฺปฏิกมฺมาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺติํ สปฺปฏิกมฺมาปตฺตีติ ทีเปนฺติฯ อิมานิ โข, อุปาลิ, ทส วิวาทมูลานี’’ติฯ ตติยํฯ
๔. กุสินารสุตฺตํ
๔๔. เอกํ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ พลิหรเณ วนสณฺเฑฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –
จูฬว. ๓๙๙; ปริ. ๔๓๖ ‘‘โจทเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพฯ กตเม ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา? โจทเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ปริสุทฺธกายสมาจาโร นุ โขมฺหิ, ปริสุทฺเธนมฺหิ กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสนฯ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริสุทฺธกายสมาจาโร โหติ ปริสุทฺเธน กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา กายิกํ สิกฺขสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโรฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ปริสุทฺธวจีสมาจาโร นุ โขมฺหิ, ปริสุทฺเธนมฺหิ วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสนฯ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริสุทฺธวจีสมาจาโร โหติ ปริสุทฺเธน วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา วาจสิกํ สิกฺขสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโรฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘เมตฺตํ นุ โข เม จิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํฯ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เมตฺตํ จิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา สพฺรหฺมจารีสุ เมตฺตํ จิตฺตํ อุปฏฺฐาเปหี’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโรฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘พหุสฺสุโต นุ โขมฺหิ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปา เม ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาฯ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา อาคมํ ปริยาปุณสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโรฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘อุภยานิ โข ปน เม ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโสฯ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อุภยานิ ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส, ‘อิทํ ปนายสฺมา, กตฺถ วุตฺตํ ภควตา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ น สมฺปายิสฺสติฯ ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา วินยํ สิกฺขสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโรฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพาฯ
‘‘กตเม ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตพฺพา? ‘กาเลน วกฺขามิ, โน อกาเลน; ภูเตน วกฺขามิ, โน อภูเตน; สณฺเหน วกฺขามิ, โน ผรุเสน; อตฺถสํหิเตน วกฺขามิ, โน อนตฺถสํหิเตน; เมตฺตจิตฺโต วกฺขามิ, โน โทสนฺตโร’ติ – อิเม ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตพฺพาฯ โจทเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน อิเม ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อิเม ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ราชนฺเตปุรปฺปเวสนสุตฺตํ
๔๕. ปาจิ. ๔๙๗ ‘‘ทสยิเม , ภิกฺขเว, อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา มเหสิยา สทฺธิํ นิสินฺโน โหติฯ ตตฺร ภิกฺขุ ปวิสติฯ มเหสี วา ภิกฺขุํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ, ภิกฺขุ วา มเหสิํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติฯ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ – ‘อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วา’ติ! อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย อญฺญตรํ อิตฺถิํ คนฺตฺวา น สรติ – ‘สา เตน คพฺภํ คณฺหาติ’ฯ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ, อญฺญตฺร ปพฺพชิเตนฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร อญฺญตรํ รตนํ นสฺสติฯ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ, อญฺญตฺร ปพฺพชิเตนฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร อพฺภนฺตรา คุยฺหมนฺตา พหิทฺธา สมฺเภทํ คจฺฉนฺติฯ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ, อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน ฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร ปิตา วา ปุตฺตํ ปตฺเถติ ปุตฺโต วา ปิตรํ ปตฺเถติฯ เตสํ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ, อญฺญตฺร ปพฺพชิเตนฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา นีจฏฺฐานิยํ อุจฺเจ ฐาเน ฐเปติฯ เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโฐ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อุจฺจฏฺฐานิยํ นีเจ ฐาเน ฐเปติฯ เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อกาเล เสนํ อุยฺโยเชติฯ เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา กาเล เสนํ อุยฺโยเชตฺวา อนฺตรามคฺคโต นิวตฺตาเปติฯ เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐฯ สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, นวโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺทํ อสฺสสมฺมทฺทํ รถสมฺมทฺทํ รชนียานิ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพานิ, ยานิ น ปพฺพชิตสฺส สารุปฺปานิฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทสโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน’’ติฯ ปญฺจมํฯ
๖. สกฺกสุตฺตํ
๔๖. เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมิํ นิคฺโรธาราเมฯ อถ โข สมฺพหุลา สกฺกา อุปาสกา ตทหุโปสเถ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข สกฺเก อุปาสเก ภควา เอตทโวจ – ‘‘อปิ นุ ตุมฺเห, สกฺกา, อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถา’’ติ? ‘‘อปฺเปกทา มยํ, ภนฺเต, อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสาม, อปฺเปกทา น อุปวสามา’’ติฯ ‘‘เตสํ โว, สกฺกา, อลาภา เตสํ ทุลฺลทฺธํ, เย ตุมฺเห เอวํ โสกสภเย ชีวิเต มรณสภเย ชีวิเต อปฺเปกทา อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถ, อปฺเปกทา น อุปวสถฯ
‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, สกฺกา, อิธ ปุริโส เยน เกนจิ กมฺมฏฺฐาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ อฑฺฒกหาปณํ นิพฺพิเสยฺยฯ ทกฺโข ปุริโส อุฏฺฐานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, สกฺกา, อิธ ปุริโส เยน เกนจิ กมฺมฏฺฐาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ กหาปณํ นิพฺพิเสยฺยฯ ทกฺโข ปุริโส อุฏฺฐานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ตํ กิํ, มญฺญถ, สกฺกา, อิธ ปุริโส เยน เกนจิ กมฺมฏฺฐาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ ทฺเว กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย … ตโย กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… จตฺตาโร กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ปญฺจ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ฉ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… สตฺต กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… อฏฺฐ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… นว กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ทส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… วีส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ติํส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… จตฺตารีสํ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ปญฺญาสํ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… กหาปณสตํ นิพฺพิเสยฺยฯ ทกฺโข ปุริโส อุฏฺฐานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, สกฺกา, อปิ นุ โส ปุริโส ทิวเส ทิวเส กหาปณสตํ กหาปณสหสฺสํ นิพฺพิสมาโน ลทฺธํ ลทฺธํ นิกฺขิปนฺโต วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺเฉยฺยา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, สกฺกา, อปิ นุ โส ปุริโส โภคเหตุ โภคนิทานํ โภคาธิกรณํ เอกํ วา รตฺติํ เอกํ วา ทิวสํ อุปฑฺฒํ วา รตฺติํ อุปฑฺฒํ วา ทิวสํ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ตํ กิสฺส เหตุ’’? ‘‘กามา หิ, ภนฺเต, อนิจฺจา ตุจฺฉา มุสา โมสธมฺมา’’ติฯ
‘‘อิธ ปน โว, สกฺกา, มม สาวโก ทส วสฺสานิ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺยฯ โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโนฯ ติฏฺฐนฺตุ, สกฺกา, ทส วสฺสานิฯ
อิธ มม สาวโก นว วสฺสานิ… อฏฺฐ วสฺสานิ… สตฺต วสฺสานิ… ฉ วสฺสานิ… ปญฺจ วสฺสานิ จตฺตาริ วสฺสานิ… ตีณิ วสฺสานิ… ทฺเว วสฺสานิ… เอกํ วสฺสํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโนฯ ติฏฺฐตุ, สกฺกา, เอกํ วสฺสํฯ
อิธ มม สาวโก ทส มาเส อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโนฯ ติฏฺฐนฺตุ, สกฺกา, ทส มาสาฯ
อิธ มม สาวโก นว มาเส… อฏฺฐ มาเส… สตฺต มาเส… ฉ มาเส… ปญฺจ มาเส… จตฺตาโร มาเส… ตโย มาเส… ทฺเว มาเส… เอกํ มาสํ… อฑฺฒมาสํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโนฯ ติฏฺฐตุ, สกฺกา, อฑฺฒมาโสฯ
อิธ มม สาวโก ทส รตฺตินฺทิเว รตฺติทิเว (ก.) อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโนฯ ติฏฺฐนฺตุ, สกฺกา, ทส รตฺตินฺทิวาฯ
อิธ มม สาวโก นว รตฺตินฺทิเว… อฏฺฐ รตฺตินฺทิเว… สตฺต รตฺตินฺทิเว… ฉ รตฺตินฺทิเว… ปญฺจ รตฺตินฺทิเว… จตฺตาโร รตฺตินฺทิเว… ตโย รตฺตินฺทิเว… ทฺเว รตฺตินฺทิเว… เอกํ รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโนฯ เตสํ โว, สกฺกา, อลาภา เตสํ ทุลฺลทฺธํ, เย ตุมฺเห เอวํ โสกสภเย ชีวิเต มรณสภเย ชีวิเต อปฺเปกทา อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถ, อปฺเปกทา น อุปวสถา’’ติฯ ‘‘เอเต มยํ, ภนฺเต, อชฺชตคฺเค อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิสฺสามา’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. มหาลิสุตฺตํ
๔๗. เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ อถ โข มหาลิ ลิจฺฉวิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา’’ติ? ‘‘โลโภ โข, มหาลิ, เหตุ, โลโภ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ โทโส โข, มหาลิ, เหตุ, โทโส ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ โมโห โข, มหาลิ, เหตุ, โมโห ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ อโยนิโส มนสิกาโร โข, มหาลิ, เหตุ, อโยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ มิจฺฉาปณิหิตํ โข, มหาลิ, จิตฺตํ เหตุ, มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติฯ อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา’’ติฯ
‘‘โก ปน, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา’’ติ? ‘‘อโลโภ โข, มหาลิ, เหตุ, อโลโภ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ อโทโส โข, มหาลิ, เหตุ, อโทโส ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ อโมโห โข, มหาลิ, เหตุ, อโมโห ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ โยนิโส มนสิกาโร โข, มหาลิ, เหตุ, โยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ สมฺมาปณิหิตํ โข, มหาลิ, จิตฺตํ เหตุ, สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาฯ อิเม จ, มหาลิ, ทส ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ, นยิธ ปญฺญาเยถ อธมฺมจริยาวิสมจริยาติ วา ธมฺมจริยาสมจริยาติ วาฯ ยสฺมา จ โข, มหาลิ, อิเม ทส ธมฺมา โลเก สํวิชฺชนฺติ, ตสฺมา ปญฺญายติ อธมฺมจริยาวิสมจริยาติ วา ธมฺมจริยาสมจริยาติ วา’’ติฯ สตฺตมํฯ
๘. ปพฺพชิตอภิณฺหสุตฺตํ
๔๘. ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา ฯ กตเม ทส? ‘เววณฺณิยมฺหิ อชฺฌุปคโต’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘ปรปฏิพทฺธา เม ชีวิกา’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘อญฺโญ เม อากปฺโป กรณีโย’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กจฺจิ นุ โข เม อตฺตา สีลโต น อุปวทตี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กจฺจิ นุ โข มํ อนุวิจฺจ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี สีลโต น อุปวทนฺตี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘สพฺเพหิ เม ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กมฺมสฺสโกมฺหิ กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ, ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กถํภูตสฺส เม รตฺตินฺทิวา วีติวตฺตนฺตี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กจฺจิ นุ โข อหํ สุญฺญาคาเร อภิรมามี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘อตฺถิ นุ โข เม อุตฺตริ มนุสฺสธมฺโม อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต, เยนาหํ โยหํ (สี. ปี. ก.), โสหํ (สฺยา.) ปจฺฉิเม กาเล สพฺรหฺมจารีหิ ปุฏฺโฐ น มงฺกุ ภวิสฺสามี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา’’ติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. สรีรฏฺฐธมฺมสุตฺตํ
๔๙. ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา สรีรฏฺฐาฯ กตเม ทส? สีตํ, อุณฺหํ, ชิฆจฺฉา, ปิปาสา, อุจฺจาโร, ปสฺสาโว, กายสํวโร, วจีสํวโร, อาชีวสํวโร, โปโนภวิโก โปโนพฺภวิโก (ก.) ภวสงฺขาโร – อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส ธมฺมา สรีรฏฺฐา’’ติฯ นวมํฯ
๑๐. ภณฺฑนสุตฺตํ
๕๐. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติฯ
อถ โข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยน อุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา, กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตา’’ติ?
‘‘อิธ มยํ, ภนฺเต, ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรามา’’ติฯ ‘‘น โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ ปติรูปํ กุลปุตฺตานํ สทฺธาย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตานํ, ยํ ตุมฺเห ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหเรยฺยาถฯ
‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา สารณียา ปิยกรณา ครุกรณา ปิยกราณา ครุกราณา (?) สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ…เป.… ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโกฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโก, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนิํฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนิํ, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กิํกรณียานิ – ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส, ตตฺรูปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กิํกรณียานิ – ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรูปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ, อยมฺปิ ธมฺโม ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร, อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปาโมชฺโชฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร, อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปาโมชฺโช, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรนฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย…เป.… สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สติมา โหติ, ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต, จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตาฯ ยมฺปิ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สติมา โหติ, ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต, จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย…เป.… สํวตฺตติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย…เป.… สํวตฺตติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส ธมฺมา สารณียา ปิยกรณา ครุกรณา สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตนฺตี’’ติฯ ทสมํฯ
อกฺโกสวคฺโค ปญฺจโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
วิวาทา ทฺเว จ มูลานิ, กุสินารปเวสเน;
สกฺโก มหาลิ อภิณฺหํ, สรีรฏฺฐา จ ภณฺฑนาติฯ
ปฐมปณฺณาสกํ สมตฺตํฯ
๒. ทุติยปณฺณาสกํ