๑๖. มหานิปาโต
๑. สุเมธาเถรีคาถา
๔๕๐.
มนฺตาวติยา
ธีตา อาสิํ สุเมธา, ปสาทิตา สาสนกเรหิฯ
๔๕๑.
สีลวตี จิตฺตกถา, พหุสฺสุตา พุทฺธสาสเน วินีตา;
มาตาปิตโร อุปคมฺม, ภณติ ‘‘อุภโย นิสาเมถฯ
๔๕๒.
‘‘นิพฺพานาภิรตาหํ, อสสฺสตํ ภวคตํ ยทิปิ ทิพฺพํ;
กิมงฺคํ ปน
๔๕๓.
‘‘กามา กฏุกา อาสีวิสูปมา, เยสุ มุจฺฉิตา พาลา;
เต ทีฆรตฺตํ นิรเย, สมปฺปิตา หญฺญนฺเต ทุกฺขิตา
๔๕๔.
‘‘โสจนฺติ ปาปกมฺมา, วินิปาเต ปาปวทฺธิโน สทา;
กาเยน จ วาจาย จ, มนสา จ อสํวุตา พาลาฯ
๔๕๕.
‘‘พาลา
เทสนฺเต
๔๕๖.
‘‘สจฺจานิ
อภินนฺทนฺติ ภวคตํ, ปิเหนฺติ เทเวสุ อุปปตฺติํฯ
๔๕๗.
‘‘เทเวสุปิ อุปปตฺติ, อสสฺสตา ภวคเต อนิจฺจมฺหิ;
น จ สนฺตสนฺติ พาลา, ปุนปฺปุนํ ชายิตพฺพสฺสฯ
๔๕๘.
‘‘จตฺตาโร วินิปาตา, ทุเว
น จ วินิปาตคตานํ, ปพฺพชฺชา อตฺถิ นิรเยสุฯ
๔๕๙.
‘‘อนุชานาถ มํ อุภโย, ปพฺพชิตุํ ทสพลสฺส ปาวจเน;
อปฺโปสฺสุกฺกา ฆฏิสฺสํ, ชาติมรณปฺปหานายฯ
๔๖๐.
‘‘กิํ ภวคเต
ภวตณฺหาย นิโรธา, อนุชานาถ ปพฺพชิสฺสามิฯ
๔๖๑.
‘‘พุทฺธานํ
สีลานิ พฺรหฺมจริยํ, ยาวชีวํ น ทูเสยฺยํ’’ฯ
๔๖๒.
เอวํ ภณติ สุเมธา, มาตาปิตโร ‘‘น ตาว อาหารํ;
อาหริสฺสํ
๔๖๓.
มาตา ทุกฺขิตา โรทติ ปิตา จ, อสฺสา สพฺพโส สมภิหโต;
ฆเฏนฺติ สญฺญาเปตุํ, ปาสาทตเล ฉมาปติตํฯ
๔๖๔.
‘‘อุฏฺเฐหิ ปุตฺตก กิํ โสจิเตน, ทินฺนาสิ วารณวติมฺหิ;
ราชา
๔๖๕.
‘‘อคฺคมเหสี ภวิสฺสสิ, อนิกรตฺตสฺส ราชิโน ภริยา;
สีลานิ พฺรหฺมจริยํ, ปพฺพชฺชา ทุกฺกรา ปุตฺตกฯ
๔๖๖.
‘‘รชฺเช อาณาธนมิสฺสริยํ, โภคา สุขา ทหริกาสิ;
ภุญฺชาหิ กามโภเค, วาเรยฺยํ โหตุ เต ปุตฺต’’ฯ
๔๖๗.
อถ เน ภณติ สุเมธา, ‘‘มา เอทิสิกานิ ภวคตมสารํ;
ปพฺพชฺชา วา โหหิติ, มรณํ วา เม น เจว วาเรยฺยํฯ
๔๖๘.
‘‘กิมิว
อภิสํวิเสยฺยํ ภสฺตํ, อสกิํ ปคฺฆริตํ อสุจิปุณฺณํฯ
๔๖๙.
‘‘กิมิว
กิมิกุลาลยํ สกุณภตฺตํ, กเฬวรํ กิสฺส ทิยฺยติฯ
๔๗๐.
‘‘นิพฺพุยฺหติ สุสานํ, อจิรํ กาโย อเปตวิญฺญาโณ;
ฉุทฺโธ
๔๗๑.
‘‘ฉุทฺธูน
นิยกา มาตาปิตโร, กิํ ปน สาธารณา ชนตาฯ
๔๗๒.
‘‘อชฺโฌสิตา อสาเร, กเฬวเร อฏฺฐินฺหารุสงฺฆาเต;
เขฬสฺสุจฺจารสฺสว, ปริปุณฺเณ
๔๗๓.
‘‘โย
คนฺธสฺส อสหมานา, สกาปิ มาตา ชิคุจฺเฉยฺยฯ
๔๗๔.
‘‘ขนฺธธาตุอายตนํ, สงฺขตํ ชาติมูลกํ ทุกฺขํ;
โยนิโส อนุวิจินนฺตี, วาเรยฺยํ กิสฺส อิจฺเฉยฺยํฯ
๔๗๕.
‘‘ทิวเส ทิวเส ติสตฺติ, สตานิ นวนวา ปเตยฺยุํ กายมฺหิ;
วสฺสสตมฺปิ จ ฆาโต, เสยฺโย ทุกฺขสฺส เจวํ ขโยฯ
๔๗๖.
‘‘อชฺฌุปคจฺเฉ ฆาตํ, โย วิญฺญาเยวํ สตฺถุโน วจนํ;
‘ทีโฆ เตสํ
๔๗๗.
‘‘เทเวสุ มนุสฺเสสุ จ, ติรจฺฉานโยนิยา อสุรกาเย;
เปเตสุ
๔๗๘.
‘‘ฆาตา นิรเยสุ พหู, วินิปาตคตสฺส ปีฬิยมานสฺส
เทเวสุปิ อตฺตาณํ, นิพฺพานสุขา ปรํ นตฺถิฯ
๔๗๙.
‘‘ปตฺตา เต นิพฺพานํ, เย ยุตฺตา ทสพลสฺส ปาวจเน;
อปฺโปสฺสุกฺกา ฆเฏนฺติ, ชาติมรณปฺปหานายฯ
๔๘๐.
‘‘อชฺเชว ตาตภินิกฺขมิสฺสํ, โภเคหิ กิํ อสาเรหิ;
นิพฺพินฺนา เม กามา, วนฺตสมา ตาลวตฺถุกตา’’ฯ
๔๘๑.
สา เจวํ ภณติ ปิตรมนีกรตฺโต จ ยสฺส สา ทินฺนา;
อุปยาสิ วารณวเต, วาเรยฺยมุปฏฺฐิเต กาเลฯ
๔๘๒.
อถ อสิตนิจิตมุทุเก, เกเส ขคฺเคน ฉินฺทิย สุเมธา;
ปาสาทํ ปิทหิตฺวา
๔๘๓.
สา
ปาสาเท จ
๔๘๔.
สา จ มนสิ กโรติ, อนีกรตฺโต จ อารุหี ตุริตํ;
มณิกนกภูสิตงฺโค, กตญฺชลี ยาจติ สุเมธํฯ
๔๘๕.
‘‘รชฺเช อาณาธนมิสฺสริยํ, โภคา สุขา ทหริกาสิ;
ภุญฺชาหิ กามโภเค, กามสุขา ทุลฺลภา โลเกฯ
๔๘๖.
‘‘นิสฺสฏฺฐํ
มา ทุมฺมนา อโหสิ, มาตาปิตโร เต ทุกฺขิตา’’
๔๘๗.
ตํ ตํ ภณติ สุเมธา, กาเมหิ อนตฺถิกา วิคตโมหา;
‘‘มา กาเม อภินนฺทิ, กาเมสฺวาทีนวํ ปสฺสฯ
๔๘๘.
‘‘จาตุทฺทีโป ราชา มนฺธาตา, อาสิ กามโภคิน มคฺโค;
อติตฺโต
๔๘๙.
‘‘สตฺต รตนานิ วสฺเสยฺย, วุฏฺฐิมา ทสทิสา สมนฺเตน;
น จตฺถิ ติตฺติ กามานํ, อติตฺตาว มรนฺติ นราฯ
๔๙๐.
‘‘อสิสูนูปมา กามา, กามา สปฺปสิโรปมา;
อุกฺโกปมา อนุทหนฺติ, อฏฺฐิกงฺกล
๔๙๑.
‘‘อนิจฺจา อทฺธุวา กามา, พหุทุกฺขา มหาวิสา;
อโยคุโฬว สนฺตตฺโต, อฆมูลา ทุขปฺผลาฯ
๔๙๒.
‘‘รุกฺขปฺผลูปมา กามา, มํสเปสูปมา ทุขา;
สุปิโนปมา
๔๙๓.
‘‘สตฺติสูลูปมา กามา, โรโค คณฺโฑ อฆํ นิฆํ;
องฺคารกาสุสทิสา, อฆมูลํ ภยํ วโธฯ
๔๙๔.
‘‘เอวํ พหุทุกฺขา กามา, อกฺขาตา อนฺตรายิกา;
คจฺฉถ น เม ภควเต, วิสฺสาโส อตฺถิ อตฺตโนฯ
๔๙๕.
‘‘กิํ มม ปโร กริสฺสติ, อตฺตโน สีสมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ;
อนุพนฺเธ ชรามรเณ, ตสฺส ฆาตาย ฆฏิตพฺพํ’’ฯ
๔๙๖.
ทฺวารํ
ทิสฺวาน ฉมํ นิสินฺเน, โรทนฺเต อิทมโวจํฯ
๔๙๗.
‘‘ทีโฆ พาลานํ สํสาโร, ปุนปฺปุนญฺจ โรทตํ;
อนมตคฺเค ปิตุ มรเณ, ภาตุ วเธ อตฺตโน จ วเธฯ
๔๙๘.
‘‘อสฺสุ ถญฺญํ รุธิรํ, สํสารํ อนมตคฺคโต สรถ;
สตฺตานํ สํสรตํ, สราหิ อฏฺฐีนญฺจ สนฺนิจยํฯ
๔๙๙.
‘‘สร
สร เอกกปฺปมฏฺฐีนํ, สญฺจยํ วิปุเลน สมํฯ
๕๐๐.
‘‘อนมตคฺเค
โกลฏฺฐิมตฺตคุฬิกา, มาตา มาตุสฺเวว นปฺปโหนฺติฯ
๕๐๑.
‘‘ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ
จตุรงฺคุลิกา ฆฏิกา, ปิตุปิตุสฺเวว นปฺปโหนฺติฯ
๕๐๒.
‘‘สร กาณกจฺฉปํ ปุพฺพสมุทฺเท, อปรโต จ ยุคฉิทฺทํ;
สิรํ
๕๐๓.
‘‘สร รูปํ เผณปิณฺโฑปมสฺส, กายกลิโน อสารสฺส;
ขนฺเธ ปสฺส อนิจฺเจ, สราหิ นิรเย พหุวิฆาเตฯ
๕๐๔.
‘‘สร กฏสิํ วฑฺเฒนฺเต, ปุนปฺปุนํ ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ;
สร กุมฺภีลภยานิ จ, สราหิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ
๕๐๕.
‘‘อมตมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว ปญฺจกฏุเกน ปีเตน;
สพฺพา หิ กามรติโย, กฏุกตรา ปญฺจกฏุเกนฯ
๕๐๖.
‘‘อมตมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว กาเมหิ เย ปริฬาหา
สพฺพา หิ กามรติโย, ชลิตา กุถิตา กมฺปิตา สนฺตาปิตาฯ
๕๐๗.
‘‘อสปตฺตมฺหิ สมาเน, กิํ ตว กาเมหิ เย พหุสปตฺตา;
ราชคฺคิโจรอุทกปฺปิเยหิ, สาธารณา กามา พหุสปตฺตาฯ
๕๐๘.
‘‘โมกฺขมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว กาเมหิ เยสุ วธพนฺโธ;
กาเมสุ หิ อสกามา, วธพนฺธทุขานิ อนุโภนฺติฯ
๕๐๙.
‘‘อาทีปิตา
อุกฺโกปมา หิ กามา, ทหนฺติ เย เต น มุญฺจนฺติฯ
๕๑๐.
‘‘มา อปฺปกสฺส เหตุ, กามสุขสฺส วิปุลํ ชหี สุขํ;
มา ปุถุโลโมว พฬิสํ, คิลิตฺวา ปจฺฉา วิหญฺญสิฯ
๕๑๑.
‘‘กามํ
กาหินฺติ ขุ ตํ กามา, ฉาตา สุนขํว จณฺฑาลาฯ
๕๑๒.
‘‘อปริมิตญฺจ
อนุโภหิสิ กามยุตฺโต, ปฏินิสฺสช
๕๑๓.
‘‘อชรมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว กาเมหิ
มรณพฺยาธิคหิตา
๕๑๔.
‘‘อิทมชรมิทมมรํ
อสปตฺตมสมฺพาธํ, อขลิตมภยํ นิรุปตาปํฯ
๕๑๕.
‘‘อธิคตมิทํ พหูหิ, อมตํ อชฺชาปิ จ ลภนียมิทํ;
โย โยนิโส ปยุญฺชติ, น จ สกฺกา อฆฏมาเนน’’ฯ
๕๑๖.
เอวํ ภณติ สุเมธา, สงฺขารคเต รติํ อลภมานา;
อนุเนนฺตี อนิกรตฺตํ, เกเส จ ฉมํ ขิปิ สุเมธาฯ
๕๑๗.
อุฏฺฐาย อนิกรตฺโต, ปญฺชลิโก ยาจิตสฺสา ปิตรํ โส;
‘‘วิสฺสชฺเชถ สุเมธํ, ปพฺพชิตุํ วิโมกฺขสจฺจทสฺสา’’ฯ
๕๑๘.
วิสฺสชฺชิตา มาตาปิตูหิ, ปพฺพชิ โสกภยภีตา;
ฉ อภิญฺญา สจฺฉิกตา, อคฺคผลํ สิกฺขมานายฯ
๕๑๙.
อจฺฉริยมพฺภุตํ
ปุพฺเพนิวาสจริตํ, ยถา พฺยากริ ปจฺฉิเม กาเลฯ
๕๒๐.
‘‘ภควติ โกณาคมเน, สงฺฆารามมฺหิ นวนิเวสมฺหิ;
สขิโย ติสฺโส ชนิโย, วิหารทานํ อทาสิมฺหฯ
๕๒๑.
‘‘ทสกฺขตฺตุํ สตกฺขตฺตุํ, ทสสตกฺขตฺตุํ สตานิ จ สตกฺขตฺตุํ;
เทเวสุ
๕๒๒.
‘‘เทเวสุ มหิทฺธิกา อหุมฺห, มานุสกมฺหิ โก ปน วาโท;
สตฺตรตนสฺส มเหสี, อิตฺถิรตนํ อหํ อาสิํฯ
๕๒๓.
‘‘โส
ตํ ปฐมสโมธานํ, ตํ ธมฺมรตาย นิพฺพานํ’’ฯ
๕๒๔.
เอวํ กโรนฺติ เย สทฺทหนฺติ, วจนํ อโนมปญฺญสฺส;
นิพฺพินฺทนฺติ ภวคเต, นิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชนฺตีติฯ
อิตฺถํ สุทํ สุเมธา เถรี คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
มหานิปาโต นิฏฺฐิโตฯ
สมตฺตา เถรีคาถาโยฯ
คาถาสตานิ จตฺตาริ, อสีติ ปุน จุทฺทส
เถริเยกุตฺตรสตา
เถรีคาถาปาฬิ นิฏฺฐิตาฯ