๙. จมฺเปยฺยกฺขนฺธกํ
กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุกถา
๓๘๐. จมฺเปยฺยกฺขนฺธเก คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ คคฺครานามิกาย อิตฺถิยา การิตโปกฺขรณิยา ตีเรฯ ตนฺติพทฺโธติ ตสฺมิํ อาวาเส กตฺตพฺพตาตนฺติปฏิพทฺโธฯ อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิ ยาคุยาติอาทีสุ มนุสฺเสหิ อาคนฺตุเกสุ อาคเตสุ คจฺฉ ตฺวํ ภิกฺขูติ สตฺถา ตสฺส ภิกฺขุโน ตตฺเถว เสนาสนํ สปฺปายนฺติ อทฺทส, เตเนวมาหฯ
๓๘๒. อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺตีติอาทีนํ ปรโต ปาฬิยํเยว นานากรณํ อาคมิสฺสติฯ
๓๘๕. อญฺญตฺราปิ ธมฺมา กมฺมํ กโรนฺตีติ อญฺญตฺราปิ ธมฺมํ กมฺมํ กโรนฺติ, อยเมว วา ปาโฐฯ ภูเตน วตฺถุนา กตํ ธมฺเมน กตํ นาม โหติ, ตถา น กโรนฺตีติ อตฺโถฯ อญฺญตฺราปิ วินยา กมฺมํ, อญฺญตฺราปิ สตฺถุสาสนา กมฺมนฺติ เอเตสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ปน วินโยติ โจทนา จ สารณา จฯ สตฺถุสาสนนฺติ ญตฺติสมฺปทา อนุสฺสาวนสมฺปทา จ; ตาหิ วินา กมฺมํ กโรนฺตีติ อตฺโถฯ ปฏิกุฏฺฐกตนฺติ ปฏิกุฏฺฐญฺเจว กตญฺจ; ยํ อญฺเญสุ ปฏิกฺโกสนฺเตสุ กตํ ตํ ปฏิกุฏฺฐญฺเจว โหติ กตญฺจ; ตาทิสมฺปิ กมฺมํ กโรนฺตีติ อตฺโถฯ
๓๘๗. ฉยิมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ อธมฺมกมฺมนฺติอาทีสุ ปน ‘‘ธมฺโม’’ติ ปาฬิยา อธิวจนํฯ ตสฺมา ยํ ยถาวุตฺตาย ปาฬิยา น กริยติ, ตํ อธมฺมกมฺมนฺติ เวทิตพฺพํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ปาฬิยํเยว อาคโตฯ โส จ โข ญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถกมฺมานํเยว วเสนฯ ยสฺมา ปน ญตฺติกมฺเม ญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺเถสุ วิย หาปนํ วา อญฺญถา กรณํ วา นตฺถิ, อปโลกนกมฺมญฺจ สาเวตฺวาว กริยติ, ตสฺมา ตานิ ปาฬิยํ น ทสฺสิตานิ, เตสํ สพฺเพสมฺปิ กมฺมานํ วินิจฺฉยํ ปรโต วณฺณยิสฺสามฯ
จตุวคฺคกรณาทิกถา
๓๘๘. อิทานิ ‘‘ปญฺจ สงฺฆา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กมฺมปฺปตฺโตติ กมฺมํ ปตฺโต, กมฺมยุตฺโต กมฺมารโห; น กิญฺจิ กมฺมํ กาตุํ นารหตีติ อตฺโถฯ
๓๘๙. จตุวคฺคกรณญฺเจ ภิกฺขเว กมฺมํ ภิกฺขุนิจตุตฺโถติอาทิ ปริสโต กมฺมวิปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุกฺขิตฺตกคฺคหเณน กมฺมนานาสํวาสโก คหิโต, นานาสํวาสกคฺคหเณน ลทฺธินานาสํวาสโกฯ นานาสีมาย ฐิตจตุตฺโถติ สีมนฺตริกาย วา พหิสีมาย วา หตฺถปาเส ฐิเตนาปิ สทฺธิํ จตุวคฺโค หุตฺวาติ อตฺโถฯ
๓๙๓. ปาริวาสิกจตุตฺโถติอาทิ
๓๙๔. เอกจฺจสฺส ภิกฺขเว สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหตีติอาทิ ปฏิกุฏฺฐกตกมฺมสฺส กุปฺปากุปฺปภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปกตตฺตสฺสาติ อวิปนฺนสีลสฺส ปาราชิกํ อนชฺฌาปนฺนสฺสฯ อานนฺตริกสฺสาติ อตฺตโน อนนฺตรํ นิสินฺนสฺสฯ
ทฺเวนิสฺสารณาทิกถา
๓๙๕. ทฺเวมา ภิกฺขเว นิสฺสารณาติอาทิ วตฺถุโต กมฺมานํ กุปฺปากุปฺปภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ, สุนิสฺสาริโต’’ติ อิทํ ปพฺพาชนียกมฺมํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปพฺพาชนียกมฺเมน หิ วิหารโต นิสฺสาเรนฺติ, ตสฺมา ตํ ‘‘นิสฺสารณา’’ติ วุจฺจติฯ ตญฺเจส ยสฺมา กุลทูสโก น โหติ, ตสฺมา อาเวณิเกน ลกฺขเณน อปฺปตฺโตฯ ยสฺมา ปนสฺส อากงฺขมาโน สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺยาติ วุตฺตํ, ตสฺมา สุนิสฺสาริโต โหติฯ ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรตีติ สเจ สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมาทิวเสน นิสฺสาเรติ, โส ยสฺมา ตตฺถ ‘‘ติณฺณํ ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย – เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก, เอโก พาโล
๓๙๖. โอสารณาติ ปเวสนาฯ ตตฺถ ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรตีติ อุปสมฺปทกมฺมวเสน ปเวเสติฯ โทสาริโตติ ทุโอสาริโตฯ สหสฺสกฺขตฺตุมฺปิ อุปสมฺปาทิโต อนุปสมฺปนฺโนว โหติ อาจริยุปชฺฌายา จ สาติสารา, ตถา เสโส การกสงฺโฆ, น โกจิ อาปตฺติโต มุจฺจติฯ อิติ อิเม เอกาทส อภพฺพปุคฺคลา โทสาริตาฯ หตฺถจฺฉินฺนาทโย ปน ทฺวตฺติํส สุโอสาริตา, อุปสมฺปาทิตา อุปสมฺปนฺนาว โหนฺติ, น เต ลพฺภา กิญฺจิ วตฺตุํฯ อาจริยุปชฺฌายา ปน การกสงฺโฆ จ สาติสารา, น โกจิ อาปตฺติโต มุจฺจติฯ
๓๙๗. อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพาติอาทิ อภูตวตฺถุวเสน อธมฺมกมฺมํ, ภูตวตฺถุวเสน ธมฺมกมฺมญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏินิสฺสชฺชิตาติ ปฏินิสฺสชฺชิตพฺพาฯ
อุปาลิปุจฺฉากถา
๔๐๐. อุปาลิปญฺเหสุปิ วตฺถุวเสเนว อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทตีติ เอกเมว ปทํ โหติฯ ปรโต ภิกฺขูนมฺปิ สติวินยํ อาทิํ กตฺวา เอเกเกน สทฺธิํ เสสปทานิ โยเชตพฺพานิฯ
ตชฺชนียกมฺมกถา
๔๐๗. อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภณฺฑนการโกติอาทิ ‘‘อธมฺเมนวคฺคํ, อธมฺเมนสมคฺคํ; ธมฺเมนวคฺคํ, ธมฺมปติรูปเกนวคฺคํ, ธมฺมปติรูปเกนสมคฺค’’นฺติ อิเมสํ วเสน จกฺกํ พนฺธิตฺวา ตชฺชนียาทีสุ สตฺตสุ กมฺเมสุ ปฏิปสฺสทฺธีสุ จ อนปทาโนติ อปทานวิรหิโตฯ อปทานํ วุจฺจติ ปริจฺเฉโท; อาปตฺติปริจฺเฉทวิรหิโตติ อตฺโถฯ ตโต ปรํ ปฏิกุฏฺฐกตกมฺมปฺปเภทํ ทสฺเสตุํ สาเยว ปาฬิ ‘‘อกตํ กมฺม’’นฺติอาทีหิ สํสนฺทิตฺวา
จมฺเปยฺยกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ