ปญฺจวคฺโค
๑. กมฺมวคฺโค
๔๘๒. จตฺตาริ กมฺมานิฯ อปโลกนกมฺมํ, ญตฺติกมฺมํ, ญตฺติทุติยกมฺมํ, ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานิฯ กติหากาเรหิ วิปชฺชนฺติ? อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานิ ปญฺจหากาเรหิ วิปชฺชนฺติ – วตฺถุโต วา ญตฺติโต วา อนุสฺสาวนโต วา สีมโต วา ปริสโต วาฯ
๔๘๓. กถํ วตฺถุโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? สมฺมุขากรณียํ กมฺมํ อสมฺมุขา กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; ปฏิปุจฺฉากรณียํ กมฺมํ อปฏิปุจฺฉา กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; ปฏิญฺญาย กรณียํ กมฺมํ อปฏิญฺญาย กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; สติวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; อมูฬฺหวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; นิยสฺสกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปริวาสํ เทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ ; ปริวาสารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส มานตฺตํ เทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; มานตฺตารหํ อพฺเภติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; อพฺภานารหํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; อนุโปสเถ อุโปสถํ กโรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํ; อปวารณาย ปวาเรติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ เอวํ วตฺถุโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๘๔. กถํ ญตฺติโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ปญฺจหากาเรหิ ญตฺติโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ – วตฺถุํ น ปรามสติ, สงฺฆํ น ปรามสติ, ปุคฺคลํ น ปรามสติ, ญตฺติํ น ปรามสติ, ปจฺฉา วา ญตฺติํ ฐเปติ – อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ ญตฺติโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๘๕. กถํ อนุสฺสาวนโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ปญฺจหากาเรหิ อนุสฺสาวนโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ – วตฺถุํ น ปรามสติ, สงฺฆํ น ปรามสติ, ปุคฺคลํ น ปรามสติ, สาวนํ หาเปติ, อกาเล วา สาเวติ – อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อนุสฺสาวนโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๘๖. กถํ สีมโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? เอกาทสหิ อากาเรหิ สีมโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ – อติขุทฺทกํ สีมํ สมฺมนฺนติ, อติมหติํ สีมํ สมฺมนฺนติ, ขณฺฑนิมิตฺตํ สีมํ สมฺมนฺนติ, ฉายานิมิตฺตํ สีมํ สมฺมนฺนติ, อนิมิตฺตํ สีมํ สมฺมนฺนติ, พหิสีเม ฐิโต สีมํ สมฺมนฺนติ, นทิยา สีมํ สมฺมนฺนติ, สมุทฺเท สีมํ สมฺมนฺนติ, ชาตสฺสเร สีมํ สมฺมนฺนติ, สีมาย สีมํ สมฺภินฺทติ, สีมาย สีมํ อชฺโฌตฺถรติ – อิเมหิ เอกาทสหิ อากาเรหิ สีมโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๘๗. กถํ ปริสโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ทฺวาทสหิ อากาเรหิ ปริสโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ – จตุวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ, จตุวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ, จตุวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติฯ ปญฺจวคฺคกรเณ กมฺเม…เป.… ทสวคฺคกรเณ กมฺเม…เป.… วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ, วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ, วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – อิเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ ปริสโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๘๘. จตุวคฺคกรเณ กมฺเม จตฺตาโร ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหา ฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ ปญฺจวคฺคกรเณ กมฺเม ปญฺจ ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ ทสวคฺคกรเณ กมฺเม ทส ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม วีสติ ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ
๔๘๙. จตฺตาริ กมฺมานิ – อปโลกนกมฺมํ, ญตฺติกมฺมํ, ญตฺติทุติยกมฺมํ, ญตฺติจตุตฺถกมฺมํฯ อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานิ กติหากาเรหิ วิปชฺชนฺติ? อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานิ ปญฺจหากาเรหิ วิปชฺชนฺติ – วตฺถุโต วา ญตฺติโต วา อนุสฺสาวนโต วา สีมโต วา ปริสโต วาฯ
๔๙๐. กถํ วตฺถุโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ปณฺฑกํ อุปสมฺปาเทติ , วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ เถยฺยสํวาสกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ ติตฺถิยปกฺกนฺตกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ ติรจฺฉานคตํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ มาตุฆาตกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ ปิตุฆาตกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ อรหนฺตฆาตกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ ภิกฺขุนิทูสกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ สงฺฆเภทกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ โลหิตุปฺปาทกํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ อุภโตพฺยญฺชนํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทติ, วตฺถุวิปนฺนํ อธมฺมกมฺมํฯ เอวํ วตฺถุโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๙๑. กถํ ญตฺติโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ปญฺจหากาเรหิ ญตฺติโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ วตฺถุํ น ปรามสติ, สงฺฆํ น ปรามสติ, ปุคฺคลํ น ปรามสติ, ญตฺติํ น ปรามสติ, ปจฺฉา วา ญตฺติํ ฐเปติ – อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ ญตฺติโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๙๒. กถํ อนุสฺสาวนโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ปญฺจหากาเรหิ อนุสฺสาวนโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ – วตฺถุํ น ปรามสติ, สงฺฆํ น ปรามสติ, ปุคฺคลํ น ปรามสติ, สาวนํ หาเปติ, อกาเล วา สาเวติ – อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อนุสฺสาวนโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๙๓. กถํ สีมโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? เอกาทสหิ อากาเรหิ สีมโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ อติขุทฺทกํ สีมํ สมฺมนฺนติ, อติมหติํ สีมํ สมฺมนฺนติ, ขณฺฑนิมิตฺตํ สีมํ สมฺมนฺนติ, ฉายานิมิตฺตํ สีมํ สมฺมนฺนติ, อนิมิตฺตํ สีมํ สมฺมนฺนติ, พหิสีเม ฐิโต สีมํ สมฺมนฺนติ, นทิยา สีมํ สมฺมนฺนติ, สมุทฺเท สีมํ สมฺมนฺนติ, ชาตสฺสเร สีมํ สมฺมนฺนติ, สีมาย สีมํ สมฺภินฺทติ, สีมาย สีมํ อชฺโฌตฺถรติ – อิเมหิ เอกาทสหิ อากาเรหิ สีมโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๙๔. กถํ ปริสโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ? ทฺวาทสหิ อากาเรหิ ปริสโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติ – จตุวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ, จตุวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติฯ จตุวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติฯ ปญฺจวคฺคกรเณ กมฺเม…เป.… ทสวคฺคกรเณ กมฺเม…เป.… วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติฯ วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติฯ วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – อิเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ ปริสโต กมฺมานิ วิปชฺชนฺติฯ
๔๙๕. อปโลกนกมฺมํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? ญตฺติกมฺมํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? ญตฺติทุติยกมฺมํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? อปโลกนกมฺมํ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติฯ ญตฺติกมฺมํ นว ฐานานิ คจฺฉติฯ ญตฺติทุติยกมฺมํ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติฯ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติฯ
๔๙๖. อปโลกนกมฺมํ กตมานิ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติ? โอสารณํ, นิสฺสารณํ, ภณฺฑุกมฺมํ, พฺรหฺมทณฺฑํ, กมฺมลกฺขณญฺเญว ปญฺจมํ – อปโลกนกมฺมํ อิมานิ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติ ฯ ญตฺติกมฺมํ กตมานิ นว ฐานานิ คจฺฉติ? โอสารณํ, นิสฺสารณํ, อุโปสถํ, ปวารณํ, สมฺมุติํ, ทานํ, ปฏิคฺคหํ, ปจฺจุกฺกฑฺฒนํ, กมฺมลกฺขณญฺเญว นวมํ – ญตฺติกมฺมํ อิมานิ นว ฐานานิ คจฺฉติฯ ญตฺติทุติยกมฺมํ กตมานิ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติ? โอสารณํ, นิสฺสารณํ, สมฺมุติํ, ทานํ, อุทฺธรณํ, เทสนํ, กมฺมลกฺขณญฺเญว สตฺตมํ – ญตฺติทุติยกมฺมํ อิมานิ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติฯ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ กตมานิ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติ? โอสารณํ, นิสฺสารณํ, สมฺมุติํ, ทานํ, นิคฺคหํ, สมนุภาสนํ, กมฺมลกฺขณญฺเญว สตฺตมํ – ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ อิมานิ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติฯ
๔๙๗. จตุวคฺคกรเณ กมฺเม จตฺตาโร ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ ปญฺจวคฺคกรเณ กมฺเม ปญฺจ ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ ทสวคฺคกรเณ กมฺเม ทส ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ วีสติวคฺคกรเณ กมฺเม วีสติ ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปตฺตา, อวเสสา ปกตตฺตา ฉนฺทารหาฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ โส เนว กมฺมปตฺโต นาปิ ฉนฺทารโห, อปิ จ กมฺมารโหฯ
กมฺมวคฺโค นิฏฺฐิโต ปฐโมฯ
๒. อตฺถวสวคฺโค
๔๙๘. อ. นิ. ๒.๒๐๑-๒๓๐ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ สงฺฆสุฏฺฐุตาย, สงฺฆผาสุตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย, เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเต สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ เวรานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ เวรานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ วชฺชานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ วชฺชานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ ภยานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ ภยานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ คิหีนํ อนุกมฺปาย, ปาปิจฺฉานํ ปกฺขุปจฺเฉทาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย, ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ สทฺธมฺมฏฺฐิติยา, วินยานุคฺคหาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ
อตฺถวสวคฺโค นิฏฺฐิโต ทุติโยฯ
๓. ปญฺญตฺตวคฺโค
๔๙๙. ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ปาติโมกฺขํ ปญฺญตฺตํ…เป.… ปาติโมกฺขุทฺเทโส ปญฺญตฺโต… ปาติโมกฺขฏฺฐปนํ ปญฺญตฺตํ… ปวารณา ปญฺญตฺตา… ปวารณาฐปนํ ปญฺญตฺตํ… ตชฺชนียกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… นิยสฺสกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… ปพฺพาชนียกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… ปฏิสารณียกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… อุกฺเขปนียกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… ปริวาสทานํ ปญฺญตฺตํ… มูลายปฏิกสฺสนา ปญฺญตฺตา… มานตฺตทานํ ปญฺญตฺตํ… อพฺภานํ ปญฺญตฺตํ… โอสารณียํ ปญฺญตฺตํ… นิสฺสารณียํ ปญฺญตฺตํ… อุปสมฺปทํ ปญฺญตฺตํ… อปโลกนกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… ญตฺติกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… ญตฺติทุติยกมฺมํ ปญฺญตฺตํ… ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ ปญฺญตฺตํ…เป.…ฯ
ปญฺญตฺตวคฺโค นิฏฺฐิโต ตติโยฯ
๔. อปญฺญตฺเต ปญฺญตฺตวคฺโค
๕๐๐. …เป.… อปญฺญตฺเต ปญฺญตฺตํ, ปญฺญตฺเต อนุปญฺญตฺตํ…เป.… สมฺมุขาวินโย ปญฺญตฺโต…เป.… สติวินโย ปญฺญตฺโต…เป.… อมูฬฺหวินโย ปญฺญตฺโต…เป.… ปฏิญฺญาตกรณํ ปญฺญตฺตํ…เป.… เยภุยฺยสิกา ปญฺญตฺตา…เป.… ตสฺสปาปิยสิกา ปญฺญตฺตา…เป.… ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโต สงฺฆสุฏฺฐุตาย, สงฺฆผาสุตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย, เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ เวรานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ เวรานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ วชฺชานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ วชฺชานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ ภยานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ ภยานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ คิหีนํ อนุกมฺปาย, ปาปิจฺฉานํ ปกฺขุปจฺเฉทาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย, ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ สทฺธมฺมฏฺฐิติยา, วินยานุคฺคหาย – อิเม ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ ติณวตฺถารโก ปญฺญตฺโตฯ
อปญฺญตฺเต ปญฺญตฺตวคฺโค นิฏฺฐิโต จตุตฺโถฯ
๕. นวสงฺคหวคฺโค
๕๐๑. นวสงฺคหา – วตฺถุสงฺคโห, วิปตฺติสงฺคโห อาปตฺติสงฺคโห, นิทานสงฺคโห, ปุคฺคลสงฺคโห, ขนฺธสงฺคโห, สมุฏฺฐานสงฺคโห, อธิกรณสงฺคโห, สมถสงฺคโหติฯ
อธิกรเณ สมุปฺปนฺเน สเจ อุโภ อตฺถปจฺจตฺถิกา อาคจฺฉนฺติ อุภินฺนมฺปิ วตฺถุ อาโรจาเปตพฺพํฯ อุภินฺนมฺปิ วตฺถุ อาโรจาเปตฺวา อุภินฺนมฺปิ ปฏิญฺญา โสตพฺพาฯ อุภินฺนมฺปิ ปฏิญฺญํ สุตฺวา อุโภปิ วตฺตพฺพา – ‘‘อมฺหากํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ วูปสมิเต วูปสเมปิ (ก.) อุโภปิ ตุฏฺฐา ภวิสฺสถา’’ติฯ สเจ อาหํสุ – ‘‘อุโภปิ ตุฏฺฐา ภวิสฺสามา’’ติ, สงฺเฆน ตํ อธิกรณํ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํฯ สเจ อลชฺชุสฺสนฺนา โหติ, ปริสา อุพฺพาหิกาย วูปสเมตพฺพํฯ สเจ พาลุสฺสนฺนา โหติ, ปริสา วินยธโร ปริเยสิตพฺโพ เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติฯ ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํฯ
วตฺถุ ชานิตพฺพํ, โคตฺตํ ชานิตพฺพํ, นามํ ชานิตพฺพํ, อาปตฺติ ชานิตพฺพาฯ
เมถุนธมฺโมติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – ปาราชิกนฺติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
อทินฺนาทานนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – ปาราชิกนฺติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
มนุสฺสวิคฺคโหติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – ปาราชิกนฺติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺโมติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – ปาราชิกนฺติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
สุกฺกวิสฺสฏฺฐีติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
กายสํสคฺโคติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
ทุฏฺฐุลฺลวาจาติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
อตฺตกามนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
สญฺจริตฺตนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
สญฺญาจิกาย กุฏิํ การาปนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
มหลฺลกํ วิหารํ การาปนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
ภิกฺขุํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํสนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
ภิกฺขุํ อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิญฺจิ เทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํสนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
สงฺฆเภทกสฺส ภิกฺขุโน ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
เภทกานุวตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
ทุพฺพจสฺส ภิกฺขุโน ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ
กุลทูสกสฺส ภิกฺขุโน ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จ…เป.…ฯ
อนาทริยํ ปฏิจฺจ อุทเก อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา เขฬํ วา กรณนฺติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ – ทุกฺกฏนฺติ นามญฺเจว อาปตฺติ จาติฯ
นวสงฺคหวคฺโค นิฏฺฐิโต ปญฺจโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
อปโลกนํ ญตฺติ จ, ทุติยํ จตุตฺเถน จ;
วตฺถุ ญตฺติ อนุสฺสาวนํ, สีมา ปริสเมว จฯ
สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉา จ, ปฏิญฺญา วินยารโห;
วตฺถุ สงฺฆปุคฺคลญฺจ, ญตฺติํ น ปจฺฉา ญตฺติ จฯ
วตฺถุํ สงฺฆปุคฺคลญฺจ, สาวนํ อกาเลน จ;
อติขุทฺทกา มหนฺตา จ, ขณฺฑจฺฉายา นิมิตฺตกาฯ
พหินที สมุทฺเท จ, ชาตสฺสเร จ ภินฺทติ;
อชฺโฌตฺถรติ สีมาย, จตุ ปญฺจ จ วคฺคิกาฯ
ทส วีสติวคฺคา จ, อนาหฏา จ อาหฏา;
กมฺมปตฺตา ฉนฺทารหา, กมฺมารหา จ ปุคฺคลาฯ
อปโลกนํ ปญฺจฏฺฐานํ, ญตฺติ จ นวฐานิกา;
ญตฺติ ทุติยํ สตฺตฏฺฐานํ, จตุตฺถา สตฺตฐานิกาฯ
สุฏฺฐุ ผาสุ จ ทุมฺมงฺกุ, เปสลา จาปิ อาสวา;
เวรวชฺชภยญฺเจว, อกุสลํ คิหีนญฺจฯ
ปาปิจฺฉา อปฺปสนฺนานํ, ปสนฺนา ธมฺมฏฺฐปนา;
วินยานุคฺคหา เจว, ปาติโมกฺขุทฺเทเสน จฯ
ปาติโมกฺขญฺจ ฐปนา, ปวารณญฺจ ฐปนํ;
ตชฺชนียา นิยสฺสญฺจ, ปพฺพาชนีย ปฏิสารณี;
อุกฺเขปน ปริวาสํ, มูลมานตฺตอพฺภานํ;
โอสารณํ นิสฺสารณํ, ตเถว อุปสมฺปทาฯ
อปโลกนญตฺติ จ, ทุติยญฺจ จตุตฺถกํ;
อปญฺญตฺเตนุปญฺญตฺตํ, สมฺมุขาวินโย สติฯ
อมูฬฺหปฏิเยภุยฺย, ปาปิย ติณวตฺถารกํ;
วตฺถุ วิปตฺติ อาปตฺติ, นิทานํ ปุคฺคเลน จฯ
ขนฺธา เจว สมุฏฺฐานา, อธิกรณเมว จ;
สมถา สงฺคหา เจว, นามอาปตฺติกา ตถาติฯ
ปริวาโร นิฏฺฐิโตฯ
ปริวารปาฬิ นิฏฺฐิตาฯ