Ko saªgahoti ettha pana yath± et± vibh±gato ti½savidh±pi d±nap±ram²-±dibh±vato dasavidh±, eva½ d±nas²lakhantiv²riyajh±napaññ±sabh±vena chabbidh±. Et±su hi nekkhammap±ram² s²lap±ramiy± saªgahit± tass± pabbajj±bh±ve, n²varaºavivekabh±ve pana jh±nap±ramiy±, kusaladhammabh±ve chahipi saªgahit±. Saccap±ram² s²lap±ramiy± ekadesoyeva vac²saccaviratisaccapakkhe, ñ±ºasaccapakkhe pana paññ±p±ramiy± saªgahit±. Mett±p±ram² jh±nap±ramiy± eva, upekkh±p±ram² jh±napaññ±p±ram²hi, adhiµµh±nap±ram² sabb±hipi saªgahit±ti. Etesañca d±n±d²na½ channa½ guº±na½ aññamañña½ sambandh±na½ pañcadasayuga¼±d²ni pañcadasayuga¼±dis±dhak±ni honti– seyyathida½? D±nas²layuga¼ena parahit±hit±na½ karaº±karaºayuga¼asiddhi, d±nakhantiyuga¼ena alobh±dosayuga¼asiddhi, d±nav²riyayuga¼ena c±gasutayuga¼asiddhi, d±najh±nayuga¼ena k±madosappah±nayuga¼asiddhi, d±napaññ±yuga¼ena ariyay±nadhurayuga¼asiddhi, s²lakhantidvayena payog±sayasuddhidvayasiddhi, s²lav²riyadvayena bh±van±dvayasiddhi, s²lajh±nadvayena duss²lyapariyuµµh±nappah±nadvayasiddhi, s²lapaññ±dvayena d±nadvayasiddhi, khantiv²riyayuga¼ena kham±tejadvayasiddhi, khantijh±nayuga¼ena virodh±nurodhappah±nayuga¼asiddhi khantipaññ±yuga¼ena suññat±khantipaµivedhadukasiddhi, v²riyajh±nadukena pagg±h±vikkhepadukasiddhi, v²riyapaññ±dukena saraºadukasiddhi, jh±napaññ±dukena y±nadukasiddhi. D±nas²lakhantittikena lobhadosamohappah±nattikasiddhi, d±nas²lav²riyattikena bhogaj²vitak±yas±r±d±nattikasiddhi, d±nas²lajh±nattikena puññakiriyavatthuttikasiddhi, d±nas²lapaññ±tikena ±mis±bhayadhammad±nattikasiddh²ti eva½ itarehipi tikehi catukk±d²hi ca yath±sambhava½ tik±ni catukk±d²ni ca yojetabb±ni. Eva½ chabbidh±nampi pana im±sa½ p±ram²na½ cat³hi adhiµµh±nehi saªgaho veditabbo. Sabbap±ram²na½ sam³hasaªgahato hi catt±ri adhiµµh±n±ni. Seyyathida½– sacc±dhiµµh±na½, c±g±dhiµµh±na½, upasam±dhiµµh±na½, paññ±dhiµµh±nanti. Tattha adhitiµµhati etena, ettha v± adhitiµµhati, adhiµµh±namattameva v± tanti adhiµµh±na½. Saccañca ta½ adhiµµh±nañca, saccassa v± adhiµµh±na½, sacca½ adhiµµh±na½ etass±ti v± sacc±dhiµµh±na½. Eva½ sesesupi. Tattha avisesato t±va lokuttaraguºe kat±bhin²h±rassa anukampitasabbasattassa mah±sattassa pariññ±nur³pa½ sabbap±ramipariggahato sacc±dhiµµh±na½, tesa½ paµipakkhaparicc±gato c±g±dhiµµh±na½, sabbap±ramit±guºehi upasamato upasam±dhiµµh±na½ tehiyeva parahitop±yakosallato paññ±dhiµµh±na½. Visesato pana “atthikajana½ avisa½v±detv± dass±m²”ti paµij±nato, paµiñña½ avisa½v±detv± d±nato, d±na½ avisa½v±detv± anumodanato, macchariy±dipaµipakkhaparicc±gato, deyyapaµigg±hakad±nadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayav³pasamato, yath±raha½ yath±k±la½ yath±vidh±nañca d±nato, paññuttarato ca kusaladhamm±na½ caturadhiµµh±napadaµµh±na½ d±na½. Tath± sa½varasam±d±nassa av²tikkamato, duss²lyaparicc±gato, duccaritav³pasamato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±na½ s²la½. Yath±paµiñña½ khamanato, par±par±dhavikappaparicc±gato, kodhapariyuµµh±nav³pasamato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±n± khanti. Paµiññ±nur³pa½ parahitakaraºato, vis±daparicc±gato, akusaladhamm±na½ v³pasamato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±na½ v²riya½. Paµiññ±nur³pa½ lokahit±nucintanato, n²varaºaparicc±gato, cittav³pasamato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±na½ jh±na½. Yath±paµiñña½ parahit³p±yakosallato, anup±yakiriy±paricc±gato mohajapari¼±hav³pasamato, sabbaññut±paµil±bhato ca caturadhiµµh±napadaµµh±n± paññ±. Tattha ñeyyapaµiññ±nuvidh±nehi sacc±dhiµµh±na½, vatthuk±makilesak±maparicc±gehi c±g±dhiµµh±na½, dosadukkhav³pasamehi upasam±dhiµµh±na½, anubodhapaµivedhehi paññ±dhiµµh±na½. Tividhasaccapariggahita½ dosattayavirodhi sacc±dhiµµh±na½, tividhac±gapariggahita½ dosattayavirodhi c±g±dhiµµh±na½, tividhav³pasamapariggahita½ dosattayavirodhi upasam±dhiµµh±na½, tividhañ±ºapariggahita½ dosattayavirodhi paññ±dhiµµh±na½. Sacc±dhiµµh±napariggahit±ni c±g³pasamapaññ±dhiµµh±n±ni avisa½v±danato paµiññ±nuvidh±nato ca. C±g±dhiµµh±napariggahit±ni sacc³pasamapaññ±dhiµµh±n±ni paµipakkhaparicc±gato, sabbaparicc±gaphalatt± ca. Upasam±dhiµµh±napariggahit±ni saccac±gapaññ±dhiµµh±n±ni kilesapari¼±h³pasamato, k±m³pasamato, k±mapari¼±h³pasamato ca. Paññ±dhiµµh±napariggahit±ni saccac±g³pasam±dhiµµh±n±ni ñ±ºapubbaªgamato, ñ±º±nuparivattanato c±ti eva½ sabb±pi p±ramiyo saccappabh±vit± c±gaparibyañjit± upasamopabr³hit± paññ±parisuddh±. Saccañhi et±sa½ janakahetu, c±go parigg±hakahetu, upasamo parivu¹¹hihetu, paññ± p±risuddhihetu. Tath± ±dimhi sacc±dhiµµh±na½ saccapaµiññatt±, majjhe c±g±dhiµµh±na½ katapaºidh±nassa parahit±ya attaparicc±gato, ante upasam±dhiµµh±na½ sabb³pasamapariyos±natt±, ±dimajjhapariyos±nesu paññ±dhiµµh±na½ tasmi½ sati sambhavato, asati abh±vato, yath±paµiññañca bh±vato. Tattha mah±puris± attahitaparahitakarehi garupiyabh±vakarehi saccac±g±dhiµµh±nehi gihibh³t± ±misad±nena pare anuggaºhanti. Tath± attahitaparahitakarehi garupiyabh±vakarehi upasamapaññ±dhiµµh±nehi ca pabbajitabh³t± dhammad±nena pare anuggaºhanti. Tattha antimabhave bodhisattassa caturadhiµµh±naparip³raºa½. Paripuººacaturadhiµµh±nassa hi carimakabhav³papatt²ti eke. Tatra hi gabbhokkantiµhiti-abhinikkhamanesu paññ±dhiµµh±nasamud±gamena sato sampaj±no sacc±dhiµµh±nap±rip³riy± sampatij±to uttar±bhimukho sattapadav²tih±rena gantv± sabb± dis± oloketv± sacc±nuparivattin± vacas± “aggohamasmi lokassa, jeµµho…pe… seµµhohamasmi lokass±”ti (d². ni. 2.31; ma. ni. 3.207) tikkhattu½ s²han±da½ nadi, upasam±dhiµµh±nasamud±gamena jiºº±turamatapabbajitadass±vino catudhammapadesakovidassa yobban±rogyaj²vitasampattimad±na½ upasamo, c±g±dhiµµh±nasamud±gamena mahato ñ±tiparivaµµassa hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhaparicc±goti. Dutiye µh±ne abhisambodhiya½ caturadhiµµh±na½ paripuººanti keci. Tattha hi yath±paµiñña½ sacc±dhiµµh±nasamud±gamena catunna½ ariyasacc±na½ abhisamayo, tato hi sacc±dhiµµh±na½ paripuººa½. C±g±dhiµµh±nasamud±gamena sabbakilesopakkilesaparicc±go, tato hi c±g±dhiµµh±na½ paripuººa½. Upasam±dhiµµh±nasamud±gamena param³pasamasampatti, tato hi upasam±dhiµµh±na½ paripuººa½. Paññ±dhiµµh±nasamud±gamena an±varaºañ±ºapaµil±bho, tato hi paññ±dhiµµh±na½ paripuººanti, ta½ asiddha½ abhisambodhiy±pi paramatthabh±vato. Tatiye µh±ne dhammacakkappavattane (sa½. ni.5.1081; mah±va. 13; paµi. ma. 2.30) caturadhiµµh±na½ paripuººanti aññe. Tattha hi sacc±dhiµµh±nasamud±gatassa dv±dasahi ±k±rehi ariyasaccadesan±ya sacc±dhiµµh±na½ paripuººa½, c±g±dhiµµh±nasamud±gatassa saddhammamah±y±gakaraºena c±g±dhiµµh±na½ paripuººa½. Upasam±dhiµµh±nasamud±gatassa saya½ upasantassa paresa½ upasamanena upasam±dhiµµh±na½ paripuººa½, paññ±dhiµµh±nasamud±gatassa vineyy±na½ ±say±diparij±nanena paññ±dhiµµh±na½ paripuººanti, tadapi asiddha½ apariyositatt± buddhakiccassa. Catutthe µh±ne parinibb±ne caturadhiµµh±naparipuººanti apare. Tatra hi parinibbutatt± paramatthasaccasampattiy± sacc±dhiµµh±naparip³raºa½, sabb³padhipaµinissaggena c±g±dhiµµh±naparip³raºa½, sabbasaªkh±r³pasamena upasam±dhiµµh±naparip³raºa½, paññ±payojanapariniµµh±nena paññ±dhiµµh±naparip³raºanti. Tatra mah±purisassa visesena mett±khette abhij±tiya½ sacc±dhiµµh±nasamud±gatassa sacc±dhiµµh±naparip³raºamabhibyatta½, visesena karuº±khette abhisambodhiya½ paññ±dhiµµh±nasamud±gatassa paññ±dhiµµh±naparip³raºamabhibyatta½, visesena mudit±khette dhammacakkappavattane (sa½. ni. 5.1081; mah±va. 13; paµi. ma. 2.30) c±g±dhiµµh±nasamud±gatassa c±g±dhiµµh±naparip³raºamabhibyatta½, visesena upekkh±khette parinibb±ne upasam±dhiµµh±nasamud±gatassa upasam±dhiµµh±naparip³raºamabhibyattanti daµµhabba½. Tatrapi sacc±dhiµµh±nasamud±gatassa sa½v±sena s²la½ veditabba½, c±g±dhiµµh±nasamud±gatassa sa½voh±rena soceyya½ veditabba½, upasam±dhiµµh±nasamud±gatassa ±pad±su th±mo veditabbo, paññ±dhiµµh±nasamud±gatassa s±kacch±ya paññ± veditabb±. Eva½ s²l±j²vacittadiµµhivisuddhiyo veditabb±. Tath± sacc±dhiµµh±nasamud±gamena dos± agati½ na gacchati avisa½v±danato, c±g±dhiµµh±nasamud±gamena lobh± agati½ na gacchati anabhisaªgato, upasam±dhiµµh±nasamud±gamena bhay± agati½ na gacchati anapar±dhato, paññ±dhiµµh±nasamud±gamena moh± agati½ na gacchati yath±bh³t±vabodhato. Tath± paµhamena aduµµho adhiv±seti, dutiyena aluddho paµisevati, tatiyena abh²to parivajjeti, catutthena asamm³¼ho vinodeti. Paµhamena nekkhammasukhappatti, itarehi paviveka-upasamasambodhisukhappattiyo hont²ti daµµhabb±. Tath± vivekajap²tisukhasam±dhijap²tisukha-app²tijak±yasukhasatip±risuddhija-upekkh±sukhappattiyo etehi cat³hi yath±kkama½ hont²ti. Evamanekaguº±nubandhehi cat³hi adhiµµh±nehi sabbap±ramisam³hasaªgaho veditabbo. Yath± ca cat³hi adhiµµh±nehi sabbap±ramisaªgaho, eva½ karuº±paññ±hip²ti daµµhabba½. Sabbopi hi bodhisambh±ro karuº±paññ±hi saªgahito. Karuº±paññ±pariggahit± hi d±n±diguº± mah±bodhisambh±r± bhavanti buddhattasiddhipariyos±n±ti evamet±sa½ saªgaho veditabbo. Ko samp±dan³p±yoti sakalass±pi puññ±disambh±rassa samm±sambodhi½, uddissa anavasesasambharaºa½ avekallak±rit±yogena, tattha ca sakkaccak±rit± ±darabahum±nayogena, s±taccak±rit± nirantarapayogena, cirak±l±diyogo ca antar± avos±n±pajjanen±ti caturaªgayogo et±sa½ samp±dan³p±yo. Apica sam±sato kat±bhin²h±rassa attani sinehassa pariy±d±na½, paresu ca sinehassa pariva¹¹hana½ et±sa½ samp±dan³p±yo. Samm±sambodhisamadhigam±ya hi katamah±paºidh±nassa mah±sattassa y±th±vato parij±nanena sabbesu dhammesu anupalittassa attani sineho parikkhaya½ pariy±d±na½ gacchati, mah±karuº±sam±yogavasena pana piye putte viya sabbasatte sampassam±nassa tesu mett±sineho pariva¹¹hati. Tato ca ta½tad±vatth±nur³pamattaparasant±nesu lobhadosamohavigamena vid³r²katamacchariy±dibodhisambh±rapaµipakkho mah±puriso d±napiyavacana-atthacariy±sam±nattat±saªkh±tehi cat³hi saªgahavatth³hi (d². ni. 3.210; a. ni. 4.32) caturadhiµµh±n±nugatehi accanta½ janassa saªgahakaraºavasena upari y±nattaye avat±raºa½ parip±canañca karoti. Mah±satt±nañhi mah±paññ± mah±karuº± ca d±nena alaªkat±; d±na½ piyavacanena; piyavacana½ atthacariy±ya; atthacariy± sam±nattat±ya alaªkat± saªgahit± ca. Sabbabh³tattabh³tassa hi bodhisattassa sabbattha sam±nasukhadukkhat±ya sam±nattat±siddhi. Buddhabh³to pana teheva saªgahavatth³hi caturadhiµµh±naparip³rit±bhibuddhehi janassa accantikasaªgahakaraºena abhivinayana½ karoti. D±nañhi samm±sambuddh±na½ c±g±dhiµµh±nena parip³rit±bhibuddha½ piyavacana½ sacc±dhiµµh±nena; atthacariy± paññ±dhiµµh±nena; sam±nattat± upasam±dhiµµh±nena parip³rit±bhibuddh±. Tath±gat±nañhi sabbas±vakapaccekabuddhehi sam±nattat± parinibb±ne. Tatra hi tesa½ avisesato ek²bh±vo. Tenev±ha “natthi vimuttiy± n±nattan”ti.