Ant±nantav±davaŗŗan±
53. Ant±nantik±ti ettha amati gacchati ettha sabh±vo os±nanti anto, mariy±d±. Tappaµisedhena ananto, anto ca ananto ca ant±nanto ca nevant±n±nanto ca ant±nant± s±mańńaniddesena, ekasesena v± n±mar³papaccay± sa¼±yatananti-±d²su (ma. ni. 3.176; sa½. ni. 2.1; ud±. 1) viya. Kassa pana ant±nantoti? Lok²yati sa½s±ranissaraŗatthikehi diµµhigatikehi, lok²yanti v± ettha tehi puńń±puńńa½ tabbip±ko c±ti lokoti saŖkhya½ gatassa attano. Ten±ha bhagav± ant±nanta½ lokassa pańńapent²ti. Ko pana eso att±ti? Jh±navisayabh³takasiŗanimitta½. Tattha hi aya½ diµµhigatiko lokasańń². Tath± ca vutta½ ta½ lokoti gahetv±ti. Keci pana jh±na½ ta½sampayuttadhamm± ca idha att± lokoti ca gahit±ti vadanti. Ant±nantasahacaritav±do ant±nanto, yath± kunt± pacarant²ti ant±nantasannissayo v± yath± mańc± ghosant²ti. So etesa½ atth²ti ant±nantik±. Te pana yasm± yath±vuttanayena ant±nanto v±do diµµhi etesanti ant±nantav±d±ti vuccanti. Tasm± aµµhakath±ya½ ant±nantav±d±ti vatv± anta½ v±ti-±din± attho vibhatto. Etth±ha yutta½ t±va purim±na½ tiŗŗa½ v±d²na½ antattańca anantattańca ant±nantattańca ±rabbha pavattav±datt± ant±nantikatta½, pacchimassa pana tadubhayapaµisedhanavasena pavattav±datt± katha ant±nantikattanti? Tadubhayapaµisedhanavasena pavattav±datt± eva. Yasm± ant±nantapaµisedhav±dopi ant±nantavisayo eva ta½ ±rabbha pavattatt±. Etadattha½yeva hi sandh±ya aµµhakath±ya½ ±rabbha pavattav±d±ti vutta½. Atha v± yath± tatiyav±de desabhedavasena ekasseva antavantat± anantat± ca sambhavati, eva½ takk²v±depi k±labhedavasena ubhayasambhavato ańńamańńapaµisedhena ubhayańńeva vuccati. Katha½? Antavantat±paµisedhena hi anantat± vuccati, anantat±paµisedhena ca antavantat±, ant±nant±nańca na tatiyav±dabh±vo k±labhedassa adhippetatt±. Ida½ vutta½ hoti yasm± aya½ lokasańńito att± adhigatavisesehi mahes²hi ananto kad±ci sakkhidiµµhoti anusuyyati, tasm± nevantav±. Yasm± pana tehiyeva kad±ci antav± sakkhidiµµhoti anusuyyati, tasm± na pana anantoti. Yath± ca anussutitakk²vasena, eva½ j±tissaratakk² ±d²nańca vasena yath±sambhava½ yojetabba½. Ayańhi takkiko ava¹¹hitabh±vapubbakatt± paµibh±ganimitt±na½ va¹¹hitabh±vassa va¹¹hitak±lavasena appaccakkhak±rit±ya anussav±dimatte µhatv± nevantav±ti paµikkhipati. Ava¹¹hitak±lavasena pana na pan±nantoti, na pana antat±nantat±na½ accantamabh±vena yath± ta½ nevasańńin±sańń²ti. Purimav±dattayapaµikkhepo ca attan± yath±dhippetappak±ravilakkhaŗat±ya tesa½, avassańceta½ eva½ vińń±tabba½, ańńath± vikkhepapakkha½yeva bhajeyya catutthav±do. Na hi antat±-anantat±tadubhayavinimutto attano pak±ro atthi, takk²v±d² ca yuttimaggako, k±labhedavasena ca tadubhaya½ ekasmimpi na na yujjat²ti. Keci pana yadi pan±ya½ att± antav± siy±, d³radese upapajjan±nussaraŗ±di kiccanipphatti na siy±. Atha ananto, idha µhitassa devalokaniray±d²su sukhadukkh±nubhavanampi siy±. Sace pana antav± ca ananto ca, tadubhayadosasam±yogo. Tasm± antav±, anantoti ca aby±karaŗ²yo att±ti eva½ takkanavasena catutthav±dappavatti½ vaŗŗenti. Evampi yutta½ t±va pacchimav±d²dvayassa ant±nantikatta½ ant±nant±na½ vasena ubhayavisayatt± tesa½ v±dassa. Purimav±d²dvayassa pana katha½ visu½ ant±nantikattanti? Upac±ravuttiy±. Samuditesu hi ant±nantav±d²su pavattam±no ant±nantika-saddo tattha niru¼hat±ya paccekampi ant±nantikav±d²su pavattati, yath± ar³pajjh±nesu pacceka½ aµµhavimokkhapariy±yo, yath± ca loke satt±sayoti. Atha v± abhinivesato purimak±lappavattivasena aya½ tattha voh±ro kato. Tesańhi diµµhigatik±na½ tath±r³pacetosam±dhisamadhigamato pubbak±la½ antav± nu aya½ loko, ananto n³ti ubhay±k±r±valambino parivitakkassa vasena niru¼ho ant±nantikabh±vo visesal±bhena tattha uppannepi eka½sagg±he purimasiddharu¼hiy± vohar²yat²ti. 54-60. Vuttanayen±ti takkayat²ti takk²ti-±din± (d². ni. aµµha. 1.34) saddato, catubbidho takk²ti-±din± (d². ni. aµµha. 1.34) atthato ca sassatav±de vuttavidhin±. Diµµhapubb±nus±ren±ti dassanabh³tena vińń±ŗena upaladdhapubbassa antavant±dino anussaraŗena. Evańca katv± anussutitakk²suddhatakk²nampi idha saŖgaho siddho hoti. Atha v± diµµhaggahaŗeneva naccag²tav±ditavis³kadassan±ti-±d²su (d². ni. 10, 194) viya sut±d²nampi gahitat± veditabb±. Antav±ti-±din± icchitassa attano sabbad± bh±vapar±masanavaseneva imesa½ v±d±na½ pavattanato sassatadiµµhisaŖgaho daµµhabbo. Tath± hi vakkhati ses± sassatadiµµhiyoti (d². ni. aµµha. 97-98).