Diµµhadhammanibb±nav±davaŗŗan±
93. Diµµhadhammoti dassanabh³tena ń±ŗena upaladdhadhammo. Tattha yo anindriyavisayo, sopi sup±kaµabh±vena indriyavisayo viya hot²ti ±ha diµµhadhammoti paccakkhadhammo vuccat²ti. Teneva ca tattha tattha paµiladdhattabh±vasseta½ adhivacananti vutta½. 95. Antonijjh±yanalakkhaŗoti ń±tibhogarogas²ladiµµhibyasanehi phuµµhassa cetaso anto abbhantara½ nijjh±yana½ socana½ antonijjh±yana½, ta½ lakkhaŗa½ etass±ti antonijjh±yanalakkhaŗo. Tannissital±lappanalakkhaŗoti ta½ soka½ samuµµh±nahetu½ nissita½ tannissita½, bhusa½ vil±pana½ l±lappana½, tannissitańca l±lappanańca tannissital±lappana½, ta½ lakkhaŗa½ etass±ti tannissital±lappanalakkhaŗo. ѱtibyasan±din± phuµµhassa parideven±pi asakkuŗantassa antogatasokasamuµµhito bhuso ±y±so up±y±so. So pana yasm± cetaso appasann±k±ro hoti, tasm± vis±dalakkhaŗoti vutto. 96. Vitakkana½ vitakkita½, ta½ pana abhiniropanasabh±vo vitakkoyev±ti ±ha abhi
pe
vitakkoti. Esa nayo vic±ritanti etth±pi. Khobhakarasabh±vatt± vitakkavic±r±na½ ta½sahita½ jh±na½ sa-ubbilana½ viya hot²ti vutta½ sakaŗ¹aka½ viya kh±yat²ti. 97. Y±ya ubbil±panap²tiy± uppann±ya citta½ ubbil±vitanti vuccati, s± p²ti ubbil±vitatta½ yasm± pana cittassa ubbilabh±vo tass± p²tiy± sati hoti, n±sati, tasm± s± ubbilabh±vak±raŗanti vutt±. 98. ¾bhogoti v± cittassa ±bhuggabh±vo, ±rammaŗe oŗatabh±voti attho. Sukhena hi citta½ ±rammaŗe abhinata½ hoti, na dukkhena viya apanata½, n±pi adukkhamasukhena viya anabhinata½ anapanatańca. Tattha khuppip±s±di-abhibh³tassa viya manuńńabhojan±d²su k±mehi viveciyam±nassup±d±rammaŗapatthan± visesato abhiva¹¹hati, u¼±rassa pana k±marasassa y±vadattha½ tittassa manuńńarasabhojana½ bhutt±vino viya suhitassa bhottuk±mat± k±mesu p±tabyat± na hoti, visayass±giddhat±ya visayehi dummociyehipi jal³k± viya sayameva muńcat²ti ca ayoniso ummujjitv± k±maguŗasantappitat±ya sa½s±radukkhav³pasama½ by±k±si paµhamav±d². K±m±d²na½ ±d²navadassit±ya, paµham±dijjh±nasukhassa santabh±vadassit±ya ca paµham±dijjh±nasukhatittiy± sa½s±radukkhupaccheda½ by±ka½su dutiy±div±dino, idh±pi ucchedav±de vuttappak±ro vic±ro yath±sambhava½ ±netv± vattabbo. Aya½ panettha viseso ekasmińhi attabh±ve pańca v±d± labbhanti. Teneva hi p±¼iya½ ańńo att±ti ańńaggahaŗa½ na kata½. Katha½ panettha accantanibb±napańń±pakassa attano diµµhadhammanibb±nav±dassa sassatadiµµhiy± saŖgaho, na pana ucchedadiµµhiy±ti? Ta½ta½sukhavisesasamaŖgit±paµiladdhena bandhavimokkhena suddhassa attano sakar³pe avaµµh±nad²panato. Ses±ti ses± pańcapańń±sa diµµhiyo. T±su ant±nantikav±d±d²na½ sassatadiµµhibh±vo tattha tattha pak±sitoyeva. 101-3. Ki½ pana k±raŗa½ pubbant±parant± eva diµµh±bhinivesassa visayabh±vena dassit±, na pana tadubhayamekajjhanti? Asambhavato. Na hi pubbant±parantesu viya tadubhayavinimutte majjhante diµµhikappan± sambhavati ittarak±latt±, atha pana paccuppannabhavo tadubhayavemajjha½, eva½ sati diµµhikappanakkhamo tassa ubhayasabh±vo pubbant±parantesuyeva antogadhoti kathamadassita½. Atha v± pubbant±parantavantat±ya pubbant±parantoti majjhanto vuccati so ca pubbant±parantakappik± v± pubbant±parant±nudiµµhinoti vadantena pubbant±parantehi visu½ katv± vuttoyev±ti daµµhabbo. Aµµhakath±yampi sabbepi te aparantakappike pubbant±parantakappiketi etena s±mańńaniddesena, ekasesena v± saŖgahit±ti daµµhabba½, ańńath± saŖka¹¹hitv± vuttavacanassa anatthakat± ±pajjeyy±ti. Ke pana te pubbant±parantakappik±? Ye ant±nantik± hutv± diµµhadhammanibb±nav±d±ti eva½ pak±r± veditabb±. Ettha ca sabbe te imeheva dv±saµµhiy± vatth³hi, etesa½ v± ańńatarena, natthi ito bahiddh±ti vacanato, pubbantakappik±dittayavinimuttassa ca kassaci diµµhigatikassa abh±vato y±ni t±ni s±mańńaphal±di (d². ni. 1.166) suttantaresu vuttappak±r±ni akiriy±hetukanatthikav±d±d²ni, y±ni ca issarapaj±patipurisak±lasabh±vaniyatiyadicch±v±d±dippabhed±ni diµµhigat±ni (visuddhi. µ². 2.563; vibha. anuµ². 189 passitabba½) bahiddh±pi dissam±n±ni, tesa½ ettheva saŖgaho, antogadhat± ca veditabb±. Katha½? Akiriyav±do t±va vańjho k³µaµµhoti-±din± kiriy±bh±vad²panato sassatav±de antogadho, tath± sattime k±y±ti-±di (d². ni. 1.174) nayappavatto pakudhav±do, natthi hetu natthi paccayo satt±na½ sa½kiles±y±ti-±di (d². ni. 1.168) vacanato ahetukav±do adhiccasamuppannikav±de antogadho. Natthi paro lokoti-±di (d². ni. 1.171) vacanato natthikav±do ucchedav±de antogadho. Tath± hi tattha k±yassa bhed± ucchijjat²ti-±di (d². ni. 1.86) vutta½. Paµhamena ±di-saddena nigaŗµhav±d±dayo saŖgahit±. Yadipi p±¼iya½ n±µaputtav±da (d². ni. 1.178) bh±vena c±tuy±masa½varo ±gato, tath±pi sattavat±tikkamena vikkhepav±dit±ya n±µaputtav±dopi sańcayav±do viya amar±vikkhepav±desu antogadho. Ta½ j²va½ ta½ sar²ra½, ańńa½ j²va½ ańńa½ sar²ranti (d². ni. 1.377; ma. ni. 2.122; sa½. ni. 2.35) eva½ pak±r± v±d± r³p² att± hoti arogo para½ maraŗ±ti-±div±desu saŖgaha½ gacchanti, hoti tath±gato para½ maraŗ±, atthi satt± opap±tik±ti eva½ pak±r± sassatav±de. Na hoti tath±gato para½ maraŗ±, natthi satt± opap±tik±ti eva½ pak±r± ucchedav±dena saŖgahit±. Hoti ca na hoti ca tath±gato para½ maraŗ±, atthi ca natthi ca satt± opap±tik±ti eva½ pak±r± ekaccasassatav±de antogadh±. Neva hoti na na hoti tath±gato para½ maraŗ±, nevatthi na natthi satt± opap±tik±ti ca eva½ pak±r± amar±vikkhepav±de antogadh±. Issarapaj±patipurisak±lav±d± ekaccasassatav±de antogadh±, tath± kaŗ±dav±do. Sabh±vaniyatiyadicch±v±d± adhiccasamuppannikav±dena saŖgahit±. Imin± nayena suttantaresu, bahiddh± ca dissam±n±na½ diµµhigat±na½ im±su dv±saµµhiy± diµµh²su antogadhat± veditabb±. Ajjh±sayanti diµµhijjh±saya½. Sassatucchedadiµµhivasena hi satt±na½ sa½kilesapakkhe duvidho ajjh±sayo, tańca bhagav± aparim±ŗ±su lokadh±t³su aparim±ŗ±na½ satt±na½ aparim±ŗe eva ńeyyavisese uppajjanavasena anekabhedabhinn±nampi catt±ro jan± sassatav±d±ti-±din± dv±saµµhiy± pabhedehi saŖgaŗhanavasena sabbańńutańń±ŗena paricchinditv± dassento pam±ŗabh³t±ya tul±ya dh±rayam±no viya hot²ti ±ha tul±ya tulayanto viy±ti. Tath± hi vakkhati anto j±l²kat±ti-±di (d². ni. 1.146). Sinerup±dato v±luka½ uddharanto viy±ti etena sabbańńutańń±ŗato ańńassa imiss± desan±ya asakkuŗeyyata½ dasseti. Anusandh±na½ anusandhi, pucch±ya kato anusandhi pucch±nusandhi. Atha v± anusandhayat²ti anusandhi, pucch± anusandhi etass±ti pucch±nusandhi. Pucch±ya anusandhiyat²ti v± pucch±nusandhi. Ajjh±say±nusandhimhipi eseva nayo. Yath±nusandh²ti ettha pana anusandh²yat²ti anusandhi, y± y± anusandhi yath±nusandhi, anusandhi-anur³pa½ v± yath±nusandh²ti saddattho veditabbo, so yena pana dhammena ±dimhi desan± uµµhit±, tassa dhammassa anur³padhammavasena v± paµipakkhavasena v± yesu suttesu upari desan± ±gacchati, tesa½ vasena yath±nusandhi veditabbo. Seyyathida½? ¾kaŖkheyyasutte (ma. ni. 1.64-69) heµµh± s²lena desan± uµµhit±, upari cha abhińń± ±gat±
pe
kakac³pame (ma. ni. 1.222) heµµh± akkhantiy± uµµhit±, upari kakac³pam± ±gat±ti-±din± aµµhakath±ya½ (d². ni. aµµha. 1.100-104) vutto. Iti kir±ti bhagavato yath±desit±ya attasuńńat±ya attano aruccanabh±vad²pana½. Bhoti dhamm±lapana½. Anattakat±n²ti attan± na kat±ni, anattakehi v± khandhehi kat±ni. Kamatt±na½ phusissant²ti asati attani khandh±nańca khaŗikatt± kamm±ni ka½ att±na½ attano phalena phusissanti, ko kammaphala½ paµisa½vedet²ti attho. Avidv±ti sut±divirahena ariyadhammassa akovidat±ya na vidv±. Avijj±gatoti avijj±ya upagato, ariyadhamme avin²tat±ya appah²n±vijjoti attho. Taŗh±dhipateyyena cetas±ti yadi aha½ n±ma koci natthi may± katassa kammassa ko phala½ paµisa½vedeti, sati pana tasmi½ siy± phal³pabhogoti taŗh±dhipatito ±gato taŗh±dhipateyyo, tena. Attav±dup±d±nasahagata cetas±. Atidh±vitabbanti khaŗikattepi saŖkh±r±na½ yasmi½ sant±ne kamma½ kata½, tattheva phaluppattito dhammapuńjamattasseva ca siddhe kammaphalasambandhe ekattanaya½ micch± gahetv± ekena k±rakavedakabh³tena bhavitabba½, ańńath± kammaphal±na½ sambandho na siy±ti attattaniyasuńńat±pak±sana½ satthus±sana½ atikkamitabba½ mańńeyy±ti attho. Upari cha abhińń± ±gat±ti anur³padhammavasena yath±nusandhi½ dasseti, itarehi paµipakkhavasena. Kilesen±ti lobho cittassa upakkilesoti-±din± kilesavasena. Imasmimp²ti pi-saddena yath± vuttasutt±d²su paµipakkhavasena yath±nusandhi, eva½ imasmimpi sutteti dasseti. Tath± hi niccas±r±dipańń±pak±na½ diµµhigat±na½ vasena uµµhit± aya½ desan± niccas±r±disuńńat±pak±sanena niµµh±pit±ti.