Yadidanti nip±to, tassa µh±na½ sandh±ya “ya½ idan”ti, paµiccasamupp±da½ sandh±ya “yo ayan”ti evamattho daµµhabbo. Idappaccayat±paµiccasamupp±doti imesa½ paccay± idappaccay±; idappaccay± eva idappaccayat±; idappaccayat± ca s± paµiccasamupp±do c±ti idappaccayat±paµiccasamupp±do. Saªkh±r±dipaccay±nameta½ adhivacana½. Sabbasaªkh±rasamathoti-±di sabba½ nibb±nameva. Yasm± hi ta½ ±gamma sabbasaªkh±ravipphandit±ni sammanti v³pasammanti, tasm± sabbasaªkh±rasamathoti vuccati. Yasm± ca ta½ ±gamma sabbe upadhayo paµinissaµµh± honti, sabb± taºh± kh²yanti, sabbe kilesar±g± virajjanti, sabba½ dukkha½ nirujjhati; tasm± sabb³padhipaµinissaggo taºh±kkhayo vir±go nirodhoti vuccati. S± panes± taºh± bhavena bhava½, phalena v± saddhi½ kamma½ vinati sa½sibbat²ti katv± v±nanti vuccati, tato nikkhanta½ v±natoti nibb±na½. So mamassa kilamathoti y± aj±nant±na½ desan± n±ma, so mama kilamatho assa, s± mama vihes± ass±ti attho. K±yakilamatho ceva k±yavihes± ca ass±ti vutta½ hoti. Citte pana ubhayampeta½ buddh±na½ natthi. Apiss³ti anubr³hanatthe nip±to, so “na kevala½ etadahosi, im±pi g±th± paµibha½s³”ti d²peti. Manti mama. Anacchariy±ti anu-acchariy±. Paµibha½s³ti paµibh±nasaªkh±tassa ñ±ºassa gocar± ahesu½; parivitakkayitabbata½ p±puºi½su. Kicchen±ti dukkhena, na dukkh±ya paµipad±ya. Buddh±nañhi catt±ropi magg± sukhappaµipad±va honti. P±ram²p³raºak±le pana sar±gasadosasamohasseva sato ±gat±gat±na½ y±cak±na½ alaªkatappaµiyatta½ s²sa½ kantitv±, galalohita½ n²haritv±, su-añjit±ni akkh²ni upp±µetv±, kulava½sappad²pa½ putta½ man±pac±rini½ bhariyanti evam±d²ni dentassa, aññ±ni ca khantiv±disadisesu attabh±vesu chejjabhejj±d²ni p±puºantassa ±gamaniyapaµipada½ sandh±yeta½ vutta½ Halanti ettha ha-k±ro nip±tamatto, alanti attho. Pak±situnti desitu½, eva½ kicchena adhigatassa dhammassa ala½ desitu½, pariyatta½ desitu½, ko attho desiten±ti vutta½ hoti. R±gadosapareteh²ti r±gadosapariphuµµhehi r±gados±nugatehi v±. Paµisotag±minti nicc±d²na½ paµisota½ anicca½ dukkhamanatt± asubhanti eva½ gata½ catusaccadhamma½. R±garatt±ti k±mar±gena bhavar±gena diµµhir±gena ca ratt±. Na dakkhant²ti anicca½ dukkhamanatt± asubhanti imin± sabh±vena na passissanti, te apassante ko sakkhissati eva½ g±h±petu½. Tamokhandhena ±vuµ±ti avijj±r±sin± ajjhotthat±. 282. Appossukkat±y±ti nirussukkabh±vena, adesetuk±mat±y±ti attho. Kasm± panassa eva½ citta½ nami, nanu esa mutto mocess±mi, tiººo t±ress±mi.
“Ki½ me aññ±tavesena, dhamma½ sacchikatenidha;
sabbaññuta½ p±puºitv±, t±rayissa½ sadevakan”ti. (Bu. va½. 2.56)–
Patthana½ katv± p±ramiyo p³retv± sabbaññuta½ pattoti. Saccameta½, tadeva½ paccavekkhaº±nubh±vena panassa eva½ citta½ nami. Tassa hi sabbaññuta½ patv± satt±na½ kilesagahanata½, dhammassa ca gambh²rata½ paccavekkhantassa satt±na½ kilesagahanat± ca dhammagambh²rat± ca sabb±k±rena p±kaµ± j±t±. Athassa “ime satt± kañjikapuºº± l±bu viya, takkabharit± c±µi viya, vas±telap²tapilotik± viya, añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharit± atisa½kiliµµh± r±garatt± dosaduµµh± moham³¼h±, te ki½ n±ma paµivijjhissant²”ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaº±nubh±ven±pi eva½ citta½ nami.
“Ayañca dhammo pathav²sandh±raka-udakakkhandho viya gambh²ro, pabbatena paµicch±detv± µhapito s±sapo viya duddaso, satadh± bhinnassa v±lassa koµiy± koµipaµip±dana½ viya duranubodho. Nanu may± hi ima½ dhamma½ paµivijjhitu½ v±yamantena adinna½ d±na½ n±ma natthi, arakkhita½ s²la½ n±ma natthi, aparip³rit± k±ci p±ram² n±ma natthi? Tassa me niruss±ha½ viya m±rabala½ vidhamantass±pi pathav² na kampittha, paµhamay±me pubbeniv±sa½ anussarantass±pi na kampittha, majjhimay±me dibbacakkhu½ sodhentass±pi na kampittha, pacchimay±me pana paµiccasamupp±da½ paµivijjhantasseva me dasasahassilokadh±tu kampittha. Iti m±disen±pi tikkhañ±ºena kicchenev±ya½ dhammo paµividdho, ta½ lokiyamah±jan± katha½ paµivijjhissant²”ti dhammagambh²rat±paccavekkhaº±nubh±ven±pi eva½ citta½ nam²ti veditabba½. Apica brahmun± y±cite desetuk±mat±yapissa eva½ citta½ nami. J±n±ti hi bhagav±– “mama appossukkat±ya citte namam±ne ma½ mah±brahm± dhammadesana½ y±cissati, ime ca satt± brahmagaruk±, te ‘satth± kira dhamma½ na desetuk±mo ahosi, atha na½ mah±brahm± y±citv± des±pesi, santo vata, bho, dhammo paº²to vata, bho, dhammo’ti maññam±n± suss³sissant²”ti. Idampissa k±raºa½ paµicca appossukkat±ya citta½ nami, no dhammadesan±y±ti veditabba½. Sahampatiss±ti so kira kassapassa bhagavato s±sane sahako n±ma thero paµhamajjh±na½ nibbattetv± paµhamajjh±nabh³miya½ kapp±yukabrahm± hutv± nibbatto. Tatra na½ sahampatibrahm±ti paµisañj±nanti, ta½ sandh±y±ha– “brahmuno sahampatiss±”ti. Nassati vata, bhoti so kira ima½ sadda½ tath± nicch±resi, yath± dasasahassilokadh±tubrahm±no sutv± sabbe sannipati½su. Yatra hi n±m±ti yasmi½ n±ma loke. Purato p±turahos²ti tehi dasahi brahmasahassehi saddhi½ p±turahosi. Apparajakkhaj±tik±ti paññ±maye akkhimhi appa½ paritta½ r±gadosamoharaja½ etesa½, eva½sabh±v±ti apparajakkhaj±tik±. Assavanat±ti assavanat±ya. Bhavissant²ti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena kat±dhik±r± parip±kagatapadum±ni viya s³riyarasmisamphassa½, dhammadesana½yeva ±kaªkham±n± catuppadikag±th±vas±ne ariyabh³mi½ okkaman±rah± na eko, na dve, anekasatasahass± dhammassa aññ±t±ro bhavissant²ti dasseti. P±turahos²ti p±tubhavi. Samalehi cintitoti samalehi chahi satth±rehi cintito. Te hi puretara½ uppajjitv± sakalajambud²pe kaºµake pattharam±n± viya, visa½ siñcam±n± viya ca samala½ micch±diµµhidhamma½ desayi½su. Ap±puretanti vivara eta½. Amatassa dv±ranti amatassa nibb±nassa dv±rabh³ta½ ariyamagga½. Suºantu dhamma½ vimalen±nubuddhanti ime satt± r±g±dimal±na½ abh±vato vimalena samm±sambuddhena anubuddha½ catusaccadhamma½ suºantu t±va bhagav±ti y±cati. Sele yath± pabbatamuddhaniµµhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yath± µhitova. Na hi tassa µhitassa dassanattha½ g²vukkhipanapas±raº±dikicca½ atthi. Tath³pamanti tappaµibh±ga½ selapabbat³pama½. Aya½ panettha saªkhepattho– yath± selapabbatamuddhani µhitova cakkhum± puriso samantato janata½ passeyya, tath± tvampi, sumedha, sundarapañña-sabbaññutaññ±ºena samantacakkhu bhagav± dhammamaya½ p±s±dam±ruyha saya½ apetasoko sok±vatiººa½ j±tijar±bhibh³ta½ janata½ avekkhassu upadh±raya upaparikkha. Aya½ panettha adhipp±yo– yath± hi pabbatap±de samant± mahanta½ khetta½ katv± tattha ked±rap±¼²su kuµik±yo katv± ratti½ aggi½ j±leyyu½. Caturaªgasamann±gatañca andhak±ra½ assa, atha tassa pabbatassa matthake µhatv± cakkhumato purisassa bh³mi½ olokayato neva khetta½, na ked±rap±¼iyo, na kuµiyo, na tattha sayitamanuss± paññ±yeyyu½. Kuµik±su pana aggij±l±mattakameva paññ±yeyya. Eva½ dhammap±s±da½ ±ruyha sattanik±ya½ olokayato tath±gatassa, ye te akatakaly±º± satt±, te ekavih±re dakkhiºaj±ºupasse nisinn±pi buddhacakkhussa ±p±tha½ n±gacchanti, ratti½ khitt± sar± viya honti. Ye pana katakaly±º± veneyyapuggal±, te evassa d³repi µhit± ±p±tha½ ±gacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi ceta½–
“D³re santo pak±senti, himavantova pabbato;
asantettha na dissanti, ratti½ khitt± yath± sar±”ti. (Dha. pa. 304).
Uµµheh²ti bhagavato dhammadesanattha½ c±rikacaraºa½ y±canto bhaºati. V²r±ti-±d²su bhagav± v²riyavantat±ya v²ro. Devaputtamaccukilesam±r±na½ vijitatt± vijitasaªg±mo. J±tikant±r±dinittharaºatth±ya veneyyasatthav±hanasamatthat±ya satthav±ho. K±macchanda-iºassa abh±vato aºaºoti veditabbo. 283. Ajjhesananti y±cana½. Buddhacakkhun±ti indriyaparopariyattañ±ºena ca ±say±nusayañ±ºena ca. Imesañhi dvinna½ ñ±º±na½ buddhacakkh³ti n±ma½, sabbaññutaññ±ºassa samantacakkh³ti, tiººa½ maggañ±º±na½ dhammacakkh³ti. Apparajakkheti-±d²su yesa½ vuttanayeneva paññ±cakkhumhi r±g±diraja½ appa½, te apparajakkh±. Yesa½ ta½ mahanta½, te mah±rajakkh±. Yesa½ saddh±d²ni indriy±ni tikkh±ni, te tikkhindriy±. Yesa½ t±ni mud³ni, te mudindriy±. Yesa½ teyeva saddh±dayo ±k±r± sundar±, te sv±k±r±. Ye kathitak±raºa½ sallakkhenti, sukhena sakk± honti viññ±petu½, te suviññ±pay±. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadass±vino n±ma. Aya½ panettha p±¼i– “saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mah±rajakkho. ¾raddhav²riyo…, kusito…, upaµµhitassati…, muµµhassati…, sam±hito…, asam±hito…, paññav±…, duppañño puggalo mah±rajakkho. Tath± saddho puggalo tikkhindriyo…pe… paññav± puggalo paralokavajjabhayadass±v², duppañño puggalo na paralokavajjabhayadass±v². Lokoti khandhaloko, ±yatanaloko, dh±tuloko, sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko, eko loko sabbe satt± ±h±raµµhitik±. Dve lok±– n±mañca r³pañca. Tayo lok±– tisso vedan±. Catt±ro lok±– catt±ro ±h±r±. Pañca lok±– pañcup±d±nakkhandh±. Cha lok±– cha ajjhattik±ni ±yatan±ni. Satta lok±– satta viññ±ºaµµhitiyo. Aµµha lok±– aµµha lokadhamm±. Nava lok±– nava satt±v±s±. Dasa lok±– das±yatan±ni. Dv±dasa lok±– dv±das±yatan±ni. Aµµh±rasa lok±– aµµh±rassa dh±tuyo. Vajjanti sabbe kiles± vajj±, sabbe duccarit± vajj±, sabbe abhisaªkh±r± vajj±, sabbe bhavag±mikamm± vajj±. Iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibb± bhayasaññ± paccupaµµhit± hoti, seyyath±pi ukkhitt±sike vadhake. Imehi paññ±s±ya ±k±rehi im±ni pañcindriy±ni j±n±ti passati aññ±si paµivijjhi. Ida½ tath±gatassa indriyaparopariyatte ñ±ºan”ti (paµi. ma. 1.112). Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggapos²n²ti y±ni anto nimugg±neva posiyanti. Udaka½ accuggamma µhit±n²ti udaka½ atikkamitv± µhit±ni. Tattha y±ni accuggamma µhit±ni, t±ni s³riyarasmisamphassa½ ±gamayam±n±ni µhit±ni ajja pupphanak±ni. Y±ni samodaka½ µhit±ni, t±ni sve pupphanak±ni. Y±ni udak±nuggat±ni antonimuggapos²ni, t±ni tatiyadivase pupphanak±ni. Udak± pana anuggat±ni aññ±nipi saroga-uppal±d²ni n±ma atthi, y±ni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkh±neva bhavissanti. T±ni p±¼i½ n±ru¼h±ni. ¾haritv± pana d²petabb±n²ti d²pit±ni.