Pathav²dh±tureves±ti duvidh±pes± thaddhaµµhena kakkha¼aµµhena pharusaµµhena ekalakkhaº± pathav²dh±tuyeva ±vusoti ajjhattika½ b±hir±ya saddhi½ yojetv± dasseti. Yasm± b±hir±ya pathav²dh±tuy± acetan±bh±vo p±kaµo, na ajjhattik±ya, tasm± s± b±hir±ya saddhi½ ekasadis± acetan±yev±ti gaºhantassa sukhapariggaho hoti. Yath± ki½? Yath± dantena goºena saddhi½ yojito adanto katip±hameva vis³k±yati vipphandati, atha na cirasseva damatha½ upeti. Eva½ ajjhattik±pi b±hir±ya saddhi½ ekasadis±ti gaºhantassa katip±hameva acetan±bh±vo na upaµµh±ti, atha na cirenevass± acetan±bh±vo p±kaµo hoti. Ta½ neta½ mam±ti ta½ ubhayampi na eta½ mama, na esohamasmi, na eso me att±ti eva½ yath±bh³ta½ sammappaññ±ya daµµhabba½. Yath±bh³tanti yath±sabh±va½, tañhi anicc±disabh±va½, tasm± anicca½ dukkhamanatt±ti eva½ daµµhabbanti attho.
Hoti kho so, ±vusoti kasm± ±rabhi? B±hira-±podh±tuvasena b±hir±ya pathav²dh±tuy± vin±sa½ dassetv± tato visesatarena up±dinn±ya sar²raµµhakapathav²dh±tuy± vin±sadassanattha½. Pakuppat²ti ±posa½vaµµavasena va¹¹ham±n± kuppati. Antarahit± tasmi½ samaye b±hir± pathav²dh±tu hot²ti tasmi½ samaye koµisatasahassacakkav±¼e kh±rodakena vil²yam±n± udak±nugat± hutv± sabb± pabbat±divasena saºµhit± pathav²dh±tu antarahit± hoti. Vil²yitv± udakameva hoti. T±va mahallik±y±ti t±va mahant±ya.
Duve satasahass±ni, catt±ri nahut±ni ca;
ettaka½ bahalattena, saªkh±t±ya½ vasundhar±ti.–

Eva½ bahalatteneva mahant±ya, vitth±rato pana koµisatasahassacakkav±¼appam±º±ya. Aniccat±ti hutv± abh±vat±. Khayadhammat±ti khaya½ gamanasabh±vat± Vayadhammat±ti vaya½ gamanasabh±vat±. Vipariº±madhammat±ti pakativijahanasabh±vat±, iti sabbehipi imehi padehi aniccalakkhaºameva vutta½. Ya½ pana anicca½, ta½ dukkha½. Ya½ dukkha½, ta½ anatt±ti t²ºipi lakkhaº±ni ±gat±neva honti. Mattaµµhakass±ti parittaµµhitikassa, tattha dv²h±k±rehi imassa k±yassa parittaµµhitit± veditabb± µhitiparittat±ya ca sarasaparittat±ya ca. Ayañhi at²te cittakkhaºe j²vittha, na j²vati, na j²vissati. An±gate cittakkhaºe j²vissati, na j²vati, na j²vittha. Paccuppanne cittakkhaºe j²vati na j²vittha, na j²vissat²ti vuccati.

“J²vita½ attabh±vo ca, sukhadukkh± ca keval±;
ekacittasam±yutt±, lahu so vattate khaºo”ti.–

Ida½ etasseva parittaµµhitidassanattha½ vutta½. Eva½ µhitiparittat±ya parittaµµhitit± veditabb±.

Ass±sapass±s³panibaddh±dibh±vena panassa sarasaparittat± veditabb±. Satt±nañhi ass±s³panibaddha½ j²vita½, pass±s³panibaddha½ j²vita½, ass±sapass±s³panibaddha½ j²vita½, mah±bh³t³panibaddha½ j²vita½, kaba¼²k±r±h±r³panibaddha½ j²vita½, viññ±º³panibaddha½ j²vitanti visuddhimagge vitth±rita½.
Taºhup±dinnass±ti taºh±ya ±dinnagahitapar±maµµhassa ahanti v± mamanti v± asm²ti v±. Atha khv±ssa notevettha hot²ti atha kho assa bhikkhuno eva½ t²ºi lakkhaº±ni ±ropetv± passantassa ettha ajjhattik±ya pathav²dh±tuy± ahanti v±ti-±di tividho taºh±m±nadiµµhigg±ho noteva hoti, na hotiyev±ti attho. Yath± ca ±podh±tuvasena, eva½ tejodh±tuv±yodh±tuvasenapi b±hir±ya pathav²dh±tuy± antaradh±na½ hoti. Idha pana eka½yeva ±gata½. Itar±nipi atthato veditabb±ni.
Tañce, ±vusoti idha tassa dh±tukammaµµh±nikassa bhikkhuno sotadv±re pariggaha½ paµµhapento bala½ dasseti. Akkosant²ti dasahi akkosavatth³hi akkosanti. Paribh±sant²ti tay± idañcidañca kata½, evañca evañca ta½ kariss±m±ti v±c±ya paribh±santi. Rosent²ti ghaµµenti. Vihesent²ti dukkh±penti, sabba½ v±c±ya ghaµµanameva vutta½. So evanti so dh±tukammaµµh±niko eva½ sampaj±n±ti. Uppann± kho me ayanti sampativattam±nuppannabh±vena ca samud±c±ruppannabh±vena ca uppann±. Sotasamphassaj±ti upanissayavasena sotasamphassato j±t± sotadv±rajavanavedan±, phasso aniccoti sotasamphasso hutv± abh±vaµµhena aniccoti passati. Vedan±dayopi sotasamphassasampayutt±va veditabb±. Dh±t±rammaºamev±ti dh±tusaªkh±tameva ±rammaºa½. Pakkhandat²ti otarati. Pas²dat²ti tasmi½ ±rammaºe pas²dati, bhummavacanameva v± eta½. Byañjanasandhivasena “dh±t±rammaºamev±”ti vutta½, dh±t±rammaºeyev±ti ayamettha attho. Adhimuccat²ti dh±tuvasena evanti adhimokkha½ labhati, na rajjati, na dussati. Ayañhi sotadv±ramhi ±rammaºe ±p±thagate m³lapariññ±-±gantukat±vak±likavasena pariggaha½ karoti, tassa vitth±rakath± satipaµµh±ne satisampajaññapabbe vutt±. S± pana tattha cakkhudv±ravasena vutt±, idha sotadv±ravasena veditabb±.
Eva½ katapariggahassa hi dh±tukammaµµh±nikassa balavavipassakassa sacepi cakkhudv±r±d²su ±rammaºe ±p±thagate ayoniso ±vajjana½ uppajjati, voµµhabbana½ patv± eka½ dve v±re ±sevana½ labhitv± citta½ bhavaªgameva otarati, na r±g±divasena uppajjati, aya½ koµippatto tikkhavipassako. Aparassa r±g±divasena eka½ v±ra½ javana½ javati, javanapariyos±ne pana r±g±divasena eva½ me javana½ javitanti ±vajjato ±rammaºa½ pariggahitameva hoti, puna v±ra½ tath± na javati. Aparassa ekav±ra½ eva½ ±vajjato puna dutiyav±ra½ r±g±divasena javana½ javatiyeva, dutiyav±r±vas±ne pana eva½ me javana½ javitanti ±vajjato ±rammaºa½ pariggahitameva hoti, tatiyav±re tath± na uppajjati. Ettha pana paµhamo atitikkho, tatiyo atimando, dutiyassa pana vasena imasmi½ sutte, laµukikopame, indriyabh±vane ca ayamattho veditabbo.
Eva½ sotadv±re pariggahitavasena dh±tukammaµµh±nikassa bala½ dassetv± id±ni k±yadv±re d²pento tañce, ±vusoti-±dim±ha. Aniµµh±rammaºañhi patv± dv²su v±resu kilamati sotadv±re ca k±yadv±re ca. Tasm± yath± n±ma khettass±m² puriso kud±la½ gahetv± khetta½ anusañcaranto yattha v± tattha v± mattikapiº¹a½ adatv± dubbalaµµh±nesuyeva kud±lena bh³mi½ bhinditv± satiºamattikapiº¹a½ deti. Evameva mah±thero an±gate sikkh±k±m± padh±nakammik± kulaputt± imesu dv±resu sa½vara½ paµµhapetv± khippameva j±tijar±maraºassa anta½ karissant²ti imesuyeva dv²su dv±resu g±¼ha½ katv± sa½vara½ desento ima½ desana½ ±rabhi.
Tattha samud±carant²ti upakkamanti. P±ºisamphassen±ti p±ºippah±rena, itaresupi eseva nayo. Tath±bh³toti tath±sabh±vo. Yath±bh³tasminti yath±sabh±ve. Kamant²ti pavattanti. Eva½ buddha½ anussaratoti-±d²su itipi so bhagav±ti-±din± nayena anussarantopi buddha½ anussarati, vutta½ kho paneta½ bhagavat±ti anussarantopi anussaratiyeva. Sv±kkh±to bhagavat± dhammoti-±din± nayena anussarantopi dhamma½ anussarati, kakac³pamov±da½ anussarantopi anussaratiyeva. Suppaµipannoti-±din± nayena anussarantopi saªgha½ anussarati, kakacokantana½ adhiv±sayam±nassa bhikkhuno guºa½ anussaram±nopi anussaratiyeva.
Upekkh± kusalanissit± na saºµh±t²ti idha vipassanupekkh± adhippet±. Upekkh± kusalanissit± saºµh±t²ti idha cha¼aªgupekkh±, s± panes± kiñc±pi kh²º±savassa iµµh±niµµhesu ±rammaºesu arajjan±divasena pavattati, aya½ pana bhikkhu v²riyabalena bh±van±siddhiy± attano vipassana½ kh²º±savassa cha¼aªgupekkh±µh±ne µhapet²ti vipassan±va cha¼aªgupekkh± n±ma j±t±.
303. ¾podh±tuniddese ±pogatanti sabba-±pesu gata½ allay³sabh±valakkhaºa½. Pitta½ semhanti-±d²su pana ya½ vattabba½, ta½ sabba½ saddhi½ bh±van±nayena visuddhimagge vutta½. Pakuppat²ti oghavasena va¹¹hati, samuddato v± udaka½ uttarati, ayamassa p±katiko pakopo, ±posa½vaµµak±le pana koµisatasahassacakkav±¼a½ udakap³rameva hoti. Ogacchant²ti heµµh± gacchanti, uddhane ±ropita-udaka½ viya khaya½ vin±sa½ p±puºanti. Sesa½ purimanayeneva veditabba½.
304. Tejodh±tuniddese tejogatanti sabbatejesu gata½ uºhattalakkhaºa½. Tejo eva v± tejobh±va½ gatanti tejogata½. Purime ±pogatepi pacchime v±yogatepi eseva nayo. Yena c±ti yena tejogatena. Tasmi½ kuppite aya½ k±yo santappati, ek±hikajar±dibh±vena usumaj±to hoti. Yena ca j²r²yat²ti yena aya½ k±yo j²rati, indriyavekallatta½ balaparikkhaya½ valipalit±dibh±vañca p±puº±ti. Yena ca pari¹ayhat²ti yena kuppitena aya½ k±yo dayhati, so ca puggalo dayh±mi dayh±m²ti kandanto satadhotasappigos²tacandan±dilepañca t±lavaºµav±tañca pacc±s²sati. Yena ca asitap²takh±yitas±yita½ samm± pariº±ma½ gacchat²ti yena ta½ asita½ v± odan±di, p²ta½ v± p±nak±di, kh±yita½ v± piµµhakhajjak±di, s±yita½ v± ambapakkamadhuph±ºit±di samm± parip±ka½ gacchati, ras±dibh±vena viveka½ gacchat²ti attho. Ayamettha saªkhepo. Vitth±rato pana ya½ vattabba½ siy±, ta½ sabba½ saddhi½ bh±van±nayena visuddhimagge vutta½.
Haritantanti haritameva. Allatiº±di½ ±gamma nibb±yat²ti attho. Panthantanti mah±maggameva. Selantanti pabbata½. Udakantanti udaka½. Ramaº²ya½ v± bh³mibh±ganti tiºagumb±dirahita½, vivitta½ abbhok±sa½ bh³mibh±ga½. An±h±r±ti nir±h±r± nirup±d±n±, ayampi pakatiy±va tejovik±ro vutto, tejosa½vaµµak±le pana koµisatasahassacakkav±¼a½ jh±petv± ch±rik±mattampi na tiµµhati. Nh±rudaddulen±ti cammanillekhanena. Aggi½ gavesant²ti evar³pa½ sukhuma½ up±d±na½ gahetv± aggi½ pariyesanti, ya½ appamattakampi usuma½ labhitv± pajjalati, sesamidh±pi purimanayeneva veditabba½.
305. V±yodh±tuniddese uddhaªgam± v±t±ti ugg±rahikk±r±dipavattak± uddha½ ±rohanav±t±. Adhogam± v±t±ti ucc±rapass±v±din²haraºak± adho orohanav±t±. Kucchisay± v±t±ti ant±na½ bahiv±t±. Koµµh±say± v±t±ti ant±na½ antov±t±. Aªgamaªg±nus±rinoti dhaman²j±l±nus±rena sakalasar²re aªgamaªg±ni anusaµ± samiñjanapas±raº±dinibbattakav±t±. Ass±soti antopavisanan±sikav±to Pass±soti bahinikkhamanan±sikav±to. Ayamettha saªkhepo. Vitth±rato pana ya½ vattabba½ siy±, ta½ sabba½ saddhi½ bh±van±nayena visuddhimagge vutta½.
G±mampi vahat²ti sakalag±mampi cuººavicuººa½ kurum±n± ±d±ya gacchati, nigam±d²supi eseva nayo. Idha v±yosa½vaµµak±le koµisatasahassacakkav±¼aviddha½sanavasena v±yodh±tuvik±ro dassito. Vidh³panen±ti aggib²janakena. Ossavaneti chadanagge, tena hi udaka½ savati, tasm± ta½ “ossavanan”ti vuccati. Sesamidh±pi purimanayeneva yojetabba½.
306. Seyyath±pi ±vusoti idha ki½ dasseti? Heµµh± kathit±na½ mah±bh³t±na½ nissattabh±va½. Kaµµhanti dabbasambh±ra½. Vallinti ±bandhanavalli½. Tiºanti chadanatiºa½. Mattikanti anulepamattika½. ¾k±so pariv±ritoti et±ni kaµµh±d²ni anto ca bahi ca pariv±retv± ±k±so µhitoti attho. Ag±ra½tveva saªkha½ gacchat²ti ag±ranti paººattimatta½ hoti. Kaµµh±d²su pana visu½ visu½ r±sikatesu kaµµhar±sivallir±s²tveva vuccati. Evameva khoti evameva aµµhi-±d²ni anto ca bahi ca pariv±retv± µhito ±k±so, t±neva aµµhi-±d²ni paµicca r³pa½tveva saªkha½ gacchati, sar²ranti voh±ra½ gacchati. Yath± kaµµh±d²ni paµicca gehanti saªkha½ gata½ ag±ra½ khattiyageha½ br±hmaºagehanti vuccati, evamidampi khattiyasar²ra½ br±hmaºasar²ranti vuccati, na hettha koci satto v± j²vo v± vijjati.
Ajjhattikañceva, ±vuso, cakkh³ti ida½ kasm± ±raddha½? Heµµh± up±d±r³pa½ catt±ro ca ar³pino khandh± t²ºi ca ariyasacc±ni na kathit±ni, id±ni t±ni kathetu½ aya½ desan± ±raddh±ti. Tattha cakkhu½ aparibhinnanti cakkhupas±de niruddhepi upahatepi pittasemhalohitehi palibuddhepi cakkhu cakkhuviññ±ºassa paccayo bhavitu½ na sakkoti, paribhinnameva hoti, cakkhuviññ±ºassa pana paccayo bhavitu½ samattha½ aparibhinna½ n±ma. B±hir± ca r³p±ti b±hir± catusamuµµh±nikar³p±. Tajjo samann±h±roti ta½ cakkhuñca r³pe ca paµicca bhavaªga½ ±vaµµetv± uppajjanamanasik±ro, bhavaªg±vaµµanasamattha½ cakkhudv±re kiriyamanodh±tucittanti attho. Ta½ r³p±na½ an±p±thagatatt±pi aññ±vihitassapi na hoti, tajjass±ti tadanur³passa. Viññ±ºabh±gass±ti viññ±ºakoµµh±sassa.
Ya½ tath±bh³tass±ti-±d²su dv±ravasena catt±ri sacc±ni dasseti. Tattha tath±bh³tass±ti cakkhuviññ±ºena sahabh³tassa, cakkhuviññ±ºasamaªginoti attho. R³panti cakkhuviññ±ºassa na r³pajanakatt± cakkhuviññ±ºakkhaºe tisamuµµh±nar³pa½, tadanantaracittakkhaºe catusamuµµh±nampi labbhati. Saªgaha½ gacchat²ti gaºana½ gacchati. Vedan±dayo cakkhuviññ±ºasampayutt±va. Viññ±ºampi cakkhuviññ±ºameva. Ettha ca saªkh±r±ti cetan±va vutt±. Saªgahoti ekato saªgaho. Sannip±toti sam±gamo. Samav±yoti r±si. Yo paµiccasamupp±da½ passat²ti yo paccaye passati. So dhamma½ passat²ti so paµiccasamuppannadhamme passati, chandoti-±di sabba½ taºh±vevacanameva taºh± hi chandakaraºavasena chando. ¾layakaraºavasena ±layo. Anunayakaraºavasena anunayo. Ajjhog±hitv± gilitv± gahanavasena ajjhos±nanti vuccati. Chandar±gavinayo chandar±gappah±nanti nibb±nasseva vevacana½, iti t²ºi sacc±ni p±¼iya½ ±gat±neva maggasacca½ ±haritv± gahetabba½, y± imesu t²su µh±nesu diµµhi saªkappo v±c± kammanto ±j²vo v±y±mo sati sam±dhi bh±van±paµivedho, aya½ maggoti. Bahukata½ hot²ti ett±vat±pi bahu½ bhagavato s±sana½ kata½ hoti, ajjhattikañceva, ±vuso, sotanti-±div±resupi eseva nayo.
Manodv±re pana ajjhattiko mano n±ma bhavaªgacitta½. Ta½ niruddhampi ±vajjanacittassa paccayo bhavitu½ asamattha½ mandath±magatameva pavattam±nampi paribhinna½ n±ma hoti. ¾vajjanassa pana paccayo bhavitu½ samattha½ aparibhinna½ n±ma. B±hir± ca dhamm±ti dhamm±rammaºa½. Neva t±va tajjass±ti ida½ bhavaªgasamayeneva kathita½. Dutiyav±ro paguºajjh±napaccavekkhaºena v±, paguºakammaµµh±namanasik±rena v±, paguºabuddhavacanasajjh±yakaraº±din± v±, aññavihitaka½ sandh±ya vutto. Imasmi½ v±re r³panti catusamuµµh±nampi labbhati. Manoviññ±ºañhi r³pa½ samuµµh±peti, vedan±dayo manoviññ±ºasampayutt± viññ±ºa½ manoviññ±ºameva. Saªkh±r± panettha phassacetan±vaseneva gahit±. Sesa½ vuttanayeneva veditabba½. Iti mah±thero heµµh± ekadesameva sammasanto ±gantv± imasmi½ µh±ne µhatv± heµµh± parih²nadesana½ sabba½ ta½ta½dv±ravasena bh±jetv± dassento yath±nusandhin±va suttanta½ niµµhapes²ti.

Papañcas³daniy± majjhimanik±yaµµhakath±ya

Mah±hatthipadopamasuttavaººan± niµµhit±.