Kasm± pana bhagavat± catt±rova satipaµµh±n± vutt± an³n± anadhik±ti? Veneyyahitatt± Taŗh±caritadiµµhicaritasamathay±nikavipassan±y±nikesu hi mandatikkhavasena dvedh± dvedh± pavattesu veneyyesu mandassa taŗh±caritassa o¼±rika½ k±y±nupassan±satipaµµh±na½ visuddhimaggo, tikkhassa sukhuma½ vedan±nupassana½ satipaµµh±na½. Diµµhicaritass±pi mandassa n±tippabhedagata½ citt±nupassan±satipaµµh±na½ visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagata½ dhamm±nupassan±satipaµµh±na½. Samathay±nikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimitta½ paµhama½ satipaµµh±na½ visuddhimaggo, tikkhassa o¼±rik±rammaŗe asaŗµhahanato dutiya½. Vipassan±y±nikassapi mandassa n±tippabhedagat±rammaŗa½ tatiya½, tikkhassa atippabhedagat±rammaŗa½ catuttha½. Iti catt±rova vutt± an³n± anadhik±ti. Subhasukhanicca-attabh±vavipall±sapah±nattha½ v±. K±yo hi asubho, tattha ca subhavipall±savipallatth± satt±, tesa½ tattha asubhabh±vadassanena tassa vipall±sassa pah±nattha½ paµhama½ satipaµµh±na½ vutta½. Sukha½ nicca½ att±ti gahitesupi ca vedan±d²su vedan± dukkh±, citta½ anicca½, dhamm± anatt±, tesu ca sukhanicca-attavipall±savipallatth± satt±, tesa½ tattha dukkh±dibh±vadassanena tesa½ vipall±s±na½ pah±nattha½ ses±ni t²ŗi vutt±n²ti eva½ subhasukhanicca-attabh±vavipall±sapah±nattha½ v± catt±rova vutt± an³n± anadhik±ti veditabb±. Na kevalańca vipall±sapah±natthameva, atha kho caturoghayog±savagantha-up±d±na-agatipah±natthampi catubbidh±h±raparińńatthańca catt±rova vutt±ti veditabb±. Aya½ t±va pakaraŗanayo. Aµµhakath±ya½ pana saraŗavasena ceva ekattasamosaraŗavasena ca ekameva satipaµµh±na½ ±rammaŗavasena catt±roti etadeva vutta½. Yath± hi catudv±re nagare p±c²nato ±gacchant± p±c²nadis±ya uµµh±naka½ bhaŗ¹a½ gahetv± p±c²nadv±rena nagarameva pavisanti, dakkhiŗato pacchimato uttarato ±gacchant± uttaradis±ya uµµh±naka½ bhaŗ¹a½ gahetv± uttaradv±rena nagarameva pavisanti, eva½sampadamida½ veditabba½. Nagara½ viya hi nibb±namah±nagara½ Dv±ra½ viya aµµhaŖgiko lokuttaramaggo. P±c²nadis±dayo viya k±y±dayo. Yath± p±c²nato ±gacchant± p±c²nadis±ya uµµh±naka½ bhaŗ¹a½ gahetv± p±c²nadv±rena nagarameva pavisanti, eva½ k±y±nupassan±mukhena ±gacchant± cuddasavidhena k±y±nupassana½ bh±vetv± k±y±nupassan±bh±van±nubh±vanibbattena ariyamaggena eka½ nibb±nameva osaranti. Yath± dakkhiŗato ±gacchant± dakkhiŗadis±ya uµµh±naka½ bhaŗ¹a½ gahetv± dakkhiŗadv±rena nagarameva pavisanti, eva½ vedan±nupassan±mukhena ±gacchant± navavidhena vedan±nupassana½ bh±vetv± vedan±nupassan±bh±van±nubh±vanibbattena ariyamaggena eka½ nibb±nameva osaranti. Yath± pacchimato ±gacchant± pacchimadis±ya uµµh±naka½ bhaŗ¹a½ gahetv± pacchimadv±rena nagarameva pavisanti, eva½ citt±nupassan±mukhena ±gacchant± so¼asavidhena citt±nupassana½ bh±vetv± citt±nupassan±bh±van±nubh±vanibbattena ariyamaggena eka½ nibb±nameva osaranti. Yath± uttarato ±gacchant± uttaradis±ya uµµh±naka½ bhaŗ¹a½ gahetv± uttaradv±rena nagarameva pavisanti, eva½ dhamm±nupassan±mukhena ±gacchant± pańcavidhena dhamm±nupassana½ bh±vetv± dhamm±nupassan±bh±van±nubh±vanibbattena ariyamaggena eka½ nibb±nameva osaranti. Eva½ saraŗavasena ceva ekattasamosaraŗavasena ca ekameva satipaµµh±na½ ±rammaŗavasena catt±rova vutt±ti veditabb±. Katame catt±roti kathetukamyat± pucch±. Idh±ti imasmi½ s±sane. Bhikkhaveti dhammapaµigg±hakapuggal±lapanameta½. Bhikkh³ti paµipattisamp±dakapuggalanidassanameta½. Ańńepi ca devamanuss± paµipatti½ samp±dentiyeva, seµµhatt± pana paµipattiy± bhikkhubh±vadassanato ca, bhikkh³ti ±ha. Bhagavato hi anus±sani½ sampaµicchantesu bhikkhu seµµho, sabbappak±r±ya anus±saniy± bh±janabh±vato, tasm± seµµhatt± bhikkh³ti ±ha. Tasmi½ gahite pana ses± gahit±va honti r±jagaman±d²su r±jaggahaŗena sesaparis± viya. Yo ca ima½ paµipatti½ paµipajjati, so bhikkhu n±ma hot²ti paµipattiy± bhikkhubh±vadassanatopi bhikkh³ti ±ha Paµipannako hi devo v± hotu manusso v±, bhikkh³ti saŖkha½ gacchatiyeva. Yath±ha
AlaŖkato cepi sama½ careyya,
santo danto niyato brahmac±r²;
sabbesu bh³tesu nidh±ya daŗ¹a½,
so br±hmaŗo so samaŗo sa bhikkh³ti. (Dha. pa. 142).
K±yeti r³pak±ye. R³pak±yo hi idha aŖgapaccaŖg±na½ kes±d²nańca dhamm±na½ sam³haµµhena hatthik±yarathak±y±dayo viya k±yoti adhippeto. Yath± ca sam³haµµhena, eva½ kucchit±na½ ±yaµµhena. Kucchit±nańhi paramajegucch±na½ so ±yotipi k±yo. ¾yoti uppattideso. Tatr±ya½ vacanattho, ±yanti tatoti ±yo. Ke ±yanti? Kucchit± kes±dayo. Iti kucchit±na½ ±yoti k±yo. K±y±nupass²ti k±yamanupassanas²lo, k±ya½ v± anupassam±no. K±yeti ca vatv±pi puna k±y±nupass²ti dutiya½ k±yaggahaŗa½ asammissato vavatth±naghanavinibbhog±didassanattha½ katanti veditabba½. Tena na k±ye vedan±nupass² v±, cittadhamm±nupass² v±, atha kho k±y±nupass²yev±ti k±yasaŖkh±te vatthusmi½ k±y±nupassan±k±rasseva dassanena asammissato vavatth±na½ dassita½ hoti. Tath± na k±ye aŖgapaccaŖgavimutta-ekadhamm±nupass², n±pi kesalom±divinimutta-itthipuris±nupass². Yopi cettha kesalom±diko bh³tup±d±yasam³hasaŖkh±to k±yo tatthapi na bh³tup±d±yavinimutta-ekadhamm±nupass², atha kho rathasambh±r±nupassako viya aŖgapaccaŖgasam³h±nupass², nagar±vayav±nupassako viya kesalom±disam³h±nupass², kadalikkhandhapattavaµµivinibbhujanako viya rittamuµµhiviniveµhako viya ca bh³tup±d±yasam³h±nupass²yev±ti n±nappak±rato sam³havaseneva k±yasaŖkh±tassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yath±vuttasam³havinimutto k±yo v± itth² v± puriso v± ańńo v± koci dhammo dissati yath±vuttadhammasam³hamatteyeva pana tath± tath± satt± micch±bhinivesa½ karonti. Ten±hu por±ŗ±
Ya½ passati na ta½ diµµha½, ya½ diµµha½ ta½ na passati;
apassa½ bajjhate m³¼ho, bajjham±no na muccat²ti.
Ghanavinibbhog±didassanatthanti vutta½. ¾disaddena cettha ayampi attho veditabbo ayańhi ekasmi½ k±ye k±y±nupass²yeva, na ańńadhamm±nupass². Ki½ vutta½ hoti? Yath± anudakabh³t±yapi mar²ciy± udak±nupassino honti, na eva½ aniccadukkh±natta-asubhabh³teyeva imasmi½ k±ye niccasukha-attasubhabh±v±nupass², atha kho k±y±nupass² aniccadukkh±natta-asubh±k±rasam³h±nupass²yev±ti. Atha v± yv±ya½ parato idha, bhikkhave, bhikkhu arańńagato v±
pe
so satova assasat²ti-±din± nayena ass±sapass±s±dicuŗŗikaj±ta-aµµhikapariyos±no k±yo vutto, yo ca idhekacco pathavik±ya½ aniccato anupassati ±pok±ya½ tejok±ya½ v±yok±ya½ kesak±ya½ lomak±ya½ chavik±ya½ cammak±ya½ ma½sak±ya½ ruhirak±ya½ nah±ruk±ya½ aµµhik±ya½ aµµhimińjak±yanti paµisambhid±ya½ (paµi. ma. 3.35) k±yo vutto, tassa sabbassa imasmi½yeva k±ye anupassanato k±ye k±y±nupass²ti evampi attho daµµhabbo.
Atha v± k±ye ahanti v± mamanti v± eva½ gahetabbassa yassa kassaci ananupassanato tassa tasseva pana kes±lom±dikassa n±n±dhammasam³hassa anupassanato k±ye kes±didhammasam³hasaŖkh±tak±y±nupass²ti evamattho daµµhabbo. Apica imasmi½ k±ye aniccato anupassati, no niccatoti-±din± nayena paµisambhid±ya½ ±gatanayassa sabbasseva aniccalakkhaŗ±dino ±k±rasam³hasaŖkh±tassa k±yass±nupassanatopi k±ye k±y±nupass²ti evampi attho daµµhabbo. Tath± hi aya½ k±ye k±y±nupassan±paµipada½ paµipanno bhikkhu ima½ k±ya½ anicc±nupassan±d²na½ sattanna½ anupassan±na½ vasena aniccato anupassati, no niccato. Dukkhato anupassati, no sukhato. Anattato anupassati, no attato. Nibbindati, no nandati. Virajjati, no rajjati. Nirodheti, no samudeti. Paµinissajjati, no ±diyati. So ta½ aniccato anupassanto niccasańńa½ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasańńa½ pajahati, anattato anupassanto attasańńa½ pajahati, nibbindanto nandi½ pajahati, virajjanto r±ga½ pajahati, nirodhento samudaya½ pajahati, paµinissajjanto ±d±na½ pajahat²ti veditabbo. Viharat²ti iriyati. ¾t±p²ti t²su bhavesu kilese ±t±pet²ti ±t±po, v²riyasseta½ n±ma½. ¾t±po assa atth²ti ±t±p². Sampaj±noti sampajańńasaŖkh±tena ń±ŗena samann±gato. Satim±ti k±yaparigg±hik±ya satiy± samann±gato. Aya½ pana yasm± satiy± ±rammaŗa½ pariggahetv± pańń±ya anupassati, na hi sativirahitassa anupassan± n±ma atthi. Tenev±ha satińca khv±ha½, bhikkhave, sabbatthika½ vad±m²ti (sa½. ni. 5.234). Tasm± ettha k±ye k±y±nupass² viharat²ti ett±vat± k±y±nupassan±satipaµµh±nakammaµµh±na½ vutta½ hoti. Atha v± yasm± an±t±pino antosaŖkhepo antar±yakaro hoti, asampaj±no up±yapariggahe anup±yaparivajjane ca sammuyhati, muµµhassati up±y±paricc±ge anup±y±pariggahe ca asamattho hoti, tenassa ta½ kammaµµh±na½ na sampajjati, tasm± yesa½ dhamm±na½ ±nubh±vena ta½ sampajjati. Tesa½ dassanattha½ ±t±p² sampaj±no satim±ti ida½ vuttanti veditabba½. Iti k±y±nupassan±satipaµµh±na½ sampayogaŖgańcassa dassetv± id±ni pah±naŖga½ dassetu½ vineyya loke abhijjh±domanassanti vutta½. Tattha vineyy±ti tadaŖgavinayena v± vikkhambhanavinayena v± vinayitv±. Loketi tasmi½yeva k±ye. K±yo hi idha lujjanapalujjanaµµhena lokoti adhippeto. Yasm± panassa na k±yamatteyeva abhijjh±domanassa½ pah²yati, vedan±d²supi pah²yatiyeva, tasm± pańcapi up±d±nakkhandh± lokoti vibhaŖge (vibha. 362) vutta½. LokasaŖkh±tatt± v± tesa½ dhamm±na½ atthuddh±ranayeneta½ vutta½. Ya½ pan±ha tattha katamo loko? Sveva k±yo lokoti. Ayamevettha attho, tasmi½ loke abhijjh±domanassa½ vineyy±ti eva½ sambandho daµµhabbo. Yasm± panettha abhijjh±gahaŗena k±macchando domanassaggahaŗena by±p±do saŖgaha½ gacchati, tasm± n²varaŗapariy±pannabalavadhammadvayadassanena n²varaŗappah±na½ vutta½ hot²ti veditabba½. Visesena cettha abhijjh±vinayena k±yasampattim³lakassa anurodhassa, domanassavinayena pana k±yavipattim³lakassa virodhassa, abhijjh±vinayena ca k±ye abhiratiy±, domanassavinayena k±yabh±van±ya anabhiratiy±, abhijjh±vinayena k±ye abh³t±na½ subhasukhabh±v±d²na½ pakkhepassa, domanassavinayena ca k±ye bh³t±na½ asubh±sukhabh±v±d²na½ apanayanassa ca pah±na½ vutta½. Tena yog±vacarassa yog±nubh±vo yogasamatthat± ca d²pit± hoti. Yog±nubh±vo hi esa, yadida½ anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abh³tapakkhepabh³t±panayanavirahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abh³ta½ apakkhipanto bh³tańca anapanento yogasamattho hot²ti. Aparo nayo k±ye k±y±nupass²ti ettha anupassan±ya kammaµµh±na½ vutta½. Viharat²ti ettha vuttavih±rena kammaµµh±nikassa k±yapariharaŗa½. ¾t±p²ti-±d²su ±t±pena sammappadh±na½, satisampajańńena sabbatthikakammaµµh±na½, kammaµµh±napariharaŗ³p±yo v±, satiy± v± k±y±nupassan±vasena paµiladdhasamatho, sampajańńena vipassan±, abhijjh±domanassavinayena bh±van±phala½ vuttanti veditabba½. VibhaŖge pana anupass²ti tattha katam± anupassan±? Y± pańń± paj±nan±
pe
samm±diµµhi. Aya½ vuccati anupassan±. Im±ya anupassan±ya upeto hoti samupeto up±gato samup±gato upapanno sampanno samann±gato. Tena vuccati anupass²ti. Viharat²ti iriyati vattati p±leti yapeti y±peti carati viharati. Tena vuccati viharat²ti. ¾t±p²ti tattha katamo ±t±po? Yo cetasiko v²riy±rambho
pe
samm±v±y±mo. Aya½ vuccati ±t±po. Imin± ±t±pena upeto hoti
pe
samann±gato. Tena vuccati ±t±p²ti. Sampaj±noti tattha katama½ sampajańńa½? Y± pańń± paj±nan±
pe
samm±diµµhi. Ida½ vuccati sampajańńa½. Imin± sampajańńena upeto hoti
pe
samann±gato. Tena vuccati sampaj±noti. Satim±ti tattha katam± sati? Y± sati anussati
pe
samm±sati. Aya½ vuccati sati. Im±ya satiy± upeto hoti
pe
samann±gato. Tena vuccati satim±ti. Vineyya loke abhijjh±domanassanti tattha katamo loko? Sveva k±yo loko, pańcapi up±d±nakkhandh± loko. Aya½ vuccati loko. Tattha katam± abhijjh±? Yo r±go s±r±go anunayo anurodho nand² nand²r±go cittassa s±r±go, aya½ vuccati abhijjh±. Tattha katama½ domanassa½? Ya½ cetasika½ as±ta½, cetasika½ dukkha½, cetosamphassaja½ as±ta½
pe
dukkh± vedan±. Ida½ vuccati domanassa½. Iti ayańca abhijjh± idańca domanassa½ imamhi loke vin²t± honti paµivin²t± sant± v³pasant± samit± v³pasamit± atthaŖgat± abbhatthaŖgat± appit± byappit± sosit± visosit± byant²kat±, tena vuccati vineyya loke abhijjh±domanassanti (vibha. 356) evametesa½ pad±namattho vutto. Tena saha aya½ aµµhakath±nayo yath± sa½sandati, eva½ veditabbo. Aya½ t±va k±y±nupassan±satipaµµh±nuddesassa atthavaŗŗan±. Vedan±su
citte
dhammesu dhamm±nupass² viharati
pe
vineyya loke abhijjh±domanassanti ettha pana vedan±nupass²ti evam±d²su vedan±d²na½ puna vacane payojana½ k±y±nupassan±ya½ vuttanayeneva veditabba½. Vedan±su vedan±nupass², citte citt±nupass², dhammesu dhamm±nupass²ti ettha pana vedan±ti tisso vedan±, t± ca lokiy± eva. Cittampi lokiya½, tath± dhamm±. Tesa½ vibh±go niddesav±re p±kaµo bhavissati. Kevala½ panidha yath± vedan± anupassitabb±, tath± anupassanto vedan±su vedan±nupass²ti veditabbo. Esa nayo cittadhammesupi. Kathańca vedan± anupassitabb±ti? Sukh± t±va vedan± dukkhato, dukkh± sallato, adukkhamasukh± aniccato. Yath±ha
Yo sukha½ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato;
adukkhamasukha½ santa½, adakkhi na½ aniccato;
sa ve sammaddaso bhikkhu, upasanto carissat²ti. (Sa½. ni. 4.253).
Sabb± eva cet± dukkh±tipi anupassitabb±. Vuttańheta½ ya½kińci vedayita½, sabba½ ta½ dukkhasminti vad±m²ti (sa½. ni. 4.259). Sukhadukkhatopi ca anupassitabb±. Yath±ha sukh± vedan± µhitisukh± vipariŗ±madukkh±ti (ma. ni. 1.464) sabba½ vitth±retabba½. Apica anicc±disatt±nupassan±vasenapi anupassitabb±. Sesa½ niddesav±reyeva p±kaµa½ bhavissati. Cittadhammesupi citta½ t±va ±rammaŗ±dhipatisahaj±tabh³mikammavip±kakiriy±din±nattabhed±na½ anicc±disatt±nupassan±na½ niddesav±re ±gatasar±g±dibhed±nańca vasena anupassitabba½. Dhamm± salakkhaŗas±mańńalakkhaŗ±na½ suńńatadhammassa anicc±disatt±nupassan±na½ niddesav±re ±gatasant±sant±dibhed±nańca vasena anupassitabb±. Sesa½ vuttanayameva. K±mańcettha yassa k±yasaŖkh±te loke abhijjh±domanassa½ pah²na½, tassa vedan±dilokesupi ta½ pah²nameva. N±n±puggalavasena pana n±n±cittakkhaŗikasatipaµµh±nabh±van±vasena ca sabbattha vutta½. Yato v± ekattha pah²na½ sesesupi pah²na½ hoti. Tenevassa tattha pah±nadassanatthampi eva½ vuttanti veditabbanti.
Uddesav±rakath±vaŗŗan± niµµhit±.